Gisteren was de loting voor het wereldkampioenschap voetbal in Qatar. Een toernooi waarover al veel is gezegd, ook waar het gaat om andere zaken dan sport. In de tienjarige voorbereiding van het toernooi zijn er onder de duizenden ingezette arbeidsmigranten veel mensen gestorven of ziek geworden. Terwijl er nog geen wedstrijd is gespeeld. Zij dragen de lasten van onze liefde voor sport.

Qatar en de arbeidsmigranten

Het organiserende land Qatar ligt in het midden-oosten. Het beslaat een oppervlakte van 11.400 km² en is daarmee ongeveer een kwart van Nederland. Het telt volgens de jongste officiële cijfers in 2022 zo’n 1,5 miljoen inwoners waarvan maar 230.000 de Qatarese nationaliteit bezitten. Dat is veel te weinig om alle voorzieningen te bouwen waarmee Qatar het WK-voetbal 2022 gaat organiseren. Daarom zijn er in de afgelopen jaren grote aantallen arbeidsmigranten betrokken geweest bij de bouwactiviteiten. In de Volkskrant van 1 april ’22 geeft een artikel een overzicht van hun aantallen. De migranten komen vooral uit India, Bangladesh, Nepal, Pakistan, Egypte, Filipijnen en Sri Lanka.

Arbeidsmigranten lopen extra risico

Arbeidsmigranten zijn mensen die op zoek naar werk en een beter leven naar het buitenland vertrekken. Niet zelden laten zij thuis hun gezin en familie achter, die echter sterk afhankelijk zijn van het geld dat arbeidsmigranten aan hen sturen. In een systematisch literatuuronderzoek uit 2019 (Hargreaves et al.) wordt hun aantal wereldwijd geschat op 150 miljoen. In dit onderzoek werd gekeken naar de beroepsmatige gezondheidsrisico’s van arbeidsmigranten op basis van 36 geïncludeerde studies. Met 18 studies is een meta-analyse uitgevoerd met een groep van 12.168 internationale arbeidsmigranten uit 25 landen met lage en middeninkomens. Zij werken vooral in ongeschoold handwerk in de agrarische sector, huishoudelijk werk, winkels, dienstensector, bouw en productiewerk.

Uit de meta-analyse komt naar voren dat arbeidsmigranten kampen met zowel psychische als fysieke aandoeningen. Ongelukken op de werkplek komen regelmatig voor. De samengestelde prevalentie van het hebben van een beroepsgebonden aandoening was 47% (95% betrouwbaarheidsinterval 29-64). De prevalentie van het doorgemaakt hebben van een arbeidsongeval (val, fractuur, ontwrichting, oogaandoening of snijwonden) was 22% (95% BI 7-37). De onderzoekers concluderen dat arbeidsmigranten een aanzienlijk risico lopen op beroepsgerelateerde aandoeningen en ongevallen. Er lijkt onvoldoende aandacht voor deze groep. Dat geldt zowel voor beleidsmakers en wetenschappers als voor overheden en verzekeringsinstanties.

Rapporten van Amnesty

Mensenrechtenorganisatie Amnesty International vraagt al jaren aandacht voor de arbeidsomstandigheden van de arbeidsmigranten in Qatar. Zij concludeert dat deze migranten erg weinig betaald krijgen, ze weinig rechten hebben en vaak onder valse voorwendselen naar Qatar zijn gelokt. In hun meest recente rapport “In the prime of their lives” gaat Amnesty in op het gebrek aan onderzoek naar sterfgevallen onder arbeidsmigranten en de rol die de (werk)omgeving daarbij heeft gespeeld.

Hierbij spelen waarschijnlijk twee opvattingen een rol. De eerste is een onuitgesproken idee dat werknemers in wisselbaar en gemakkelijk vervangbaar zijn. De auteurs van het artikel Dying for sport beschrijven bijvoorbeeld dat Qatar steeds heeft gezegd dat de hitte geen probleem zal zijn tijdens het toernooi. Dat duidt erop dat zij alleen kijken naar vier weken van het toernooi met de hittebelasting van spelers en toeschouwers. Dit is opgelost met het verplaatsen van het toernooi naar de winter en met airconditioned stadions. Niemand heeft het over de periode van tien jaar daarvoor, waarbij tijdens de bouw van de stadions de hitte wel degelijk een probleem is geweest. De tweede opvatting is eigenlijk een naïef geloof in de mate waarin met wet- en regelgeving goede werkomstandigheden kunnen worden bereikt. Keer op keer wordt het aannemen van regelgeving gezien als preventie, ook op het terrein van gezondheid en veiligheid in het werk.

Nepalese arbeidsmigranten bestudeerd

Het recente rapport van Amnesty gaat in op de ondoorzichtigheid en matige staat van de publieke gezondheidszorg in Qatar en het gebrek aan aandacht voor beroepsziekten onder arbeidsmigranten. Als werknemers overlijden is er doorgaan weinig informatie over de doodsoorzaak, het beroep, de taken op het moment van overlijden en zelfs niet over de migratiestatus van de werknemer.

Zo blijkt uit een studie onder Nepalese werknemers dat er in 571 gevallen sprake was van een cardiovasculaire doodsoorzaak, waarbij in 200 gevallen blootstelling aan de hitte in de middag een rol gespeeld zou hebben. Deze overlijdens hadden wellicht voorkomen kunnen worden als er beschermingsmaatregelen tegen de hitte waren genomen.

In een andere studie onder Nepalese arbeidsmigranten die waren teruggekeerd van werk in de Golfstaten en Maleisië, bleek bij 75% sprake van chronische nierproblemen zonder bekende oorzaak. Bovendien had 70% van deze arbeidsmigranten meer dan 60 uur per week gewerkt. De onderzoekers pleiten voor gezondheidsonderzoeken bij alle terugkerende arbeidsmigranten om gezondheidsproblemen vroeger op te sporen. Koppelen van deze gegevens aan gezondheidsonderzoeken voor arbeidsmigratie zou nog veel meer informatie opleveren en kunnen helpen bij preventiemaatregelen.

Trage verandering

Op eerdere rapporten van Amnesty is door Qatar gereageerd met het laten instellen van een onderzoek door DLA Piper, een internationaal juridische organisatie (2014). In dit onderzoek wordt de nauwkeurigheid van de bevindingen van Amnesty in twijfel getrokken, maar ook gepleit voor mee transparantie en communicatie. Ook adviseert men tot een samenhangend pakket van regelgeving over arbeidsomstandigheden bij alle door de overheid gefinancierde bouwprojecten.

Een van de punten waarvoor aandacht is gevraagd, betreft het kafala-systeem van arbeidscontracten. Dit vereist dat arbeidsmigranten een lokale sponsor hebben – de kafeel – die zorgt voor de toestemming om het land binnen te komen, en voor de verblijfs- en werkvergunning. Bij onenigheid over loon, huisvesting, arbeidsomstandigheden en andere werkgerelateerde zaken, kan de kafeel besluiten zich als sponsor terug te trekken. Wanneer hij dit doet, vervallen alle wettelijke rechten van de arbeidsmigrant en zo zijn zij volledig overgeleverd aan de werkgever. Pas in 2020 is dit systeem onder druk van Amnesty en ILO vervangen door modernere arbeidscontracten.

Naleving, steun en onderzoek

Maar zelfs als er op papier betere bescherming is van werknemers en arbeidsmigranten, dan help het alleen als het ook in de praktijk wordt nageleefd. Dat moet door de overheid gebeuren, maar vaak ontbreken de middelen en wellicht ook de politieke wil om overtredingen op te sporen en te bestraffen. De mensen die werken in de zorg voor arbeid en gezondheid hebben hier echter ook een rol. Niet alleen moeten zijn de naleving van wettelijke maatregelen ondersteunen en promoten, maar ook moeten we onderzoek doen naar de gezondheid van arbeidsmigranten in de dagelijkse praktijk. Niet alleen in Qatar, maar ook in ons eigen land.

Bronnen

Wegman, D. H., Neupane, D., Sharma, S., & Glaser, J. (2022). Dying for sport. Occupational and environmental medicine, 79(2), 73-74.

Hargreaves, S., Rustage, K., Nellums, L. B., McAlpine, A., Pocock, N., Devakumar, D., … & Zimmerman, C. (2019). Occupational health outcomes among international migrant workers: a systematic review and meta-analysis. The Lancet Global Health, 7(7), e872-e882.

“In the prime of their lives” Qatar’s failure to investigate, remedy and prevent migrant workers’
deaths. Amnesty International 2021

Volkskrant 1 April 2022: Bouw stadions Qatar kost miljarden en trekt bevolkingspiramide scheef: driekwart bevolking is man