Problemen met de stem kunnen erg vervelend zijn, vooral wanneer je in je werk of hobby afhankelijk bent van die stem. Een beroepsmatige stemstoornis komt regelmatig voor en niet alleen bij leerkrachten en zangers, maar ook in andere beroepen.

Stemstoornis

Wat is eigenlijk een stemstoornis? De Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF) stelt dat ‘stemstoornis’ een overkoepelende term is waarmee zowel medische stemafwijkingen (afwijkingen aan anatomische structuren) als een afwijkend stemgeluid of (door de patiënt zelf ervaren) stemklachten kunnen vallen.

NVLF beschreef het in 2009 zo in de folder ‘Ken je stem’:

“Bij een stoornis van de stem, een stemstoornis, is er een afwijkende klank van de stem aanwezig. Deze stemstoornis kan bij de uitoefening van een beroep of in het sociale verkeer problemen opleveren. Veel hangt af van de mate waarin de stem gebruikt moet worden. Iemand die weinig hoeft te spreken in zijn werk zal de stem minder belasten dan iemand met een spreekberoep. De stembelastbaarheid verschilt bovendien per individu. Een stemstoornis kan zowel door organische als niet-organische (ook wel functionele) afwijkingen veroorzaakt worden.”

Wie nadenkt over welke beroepen sterk afhankelijk zijn van de stem, komt gauw tot een gevarieerde lijst: naast leerkrachten en andere presentatoren kun je denken aan rondleiders, zangers en zangeressen, telefonische verkopers, predikanten en priesters, sportcoaches, omroepers etc. Wat weten we over het vóórkomen van beroepsmatige stemstoornissen? Een greep uit de meer recente en iets oudere literatuur.

Leerkrachten

Het meest onderzocht is het onderwijs. Zo heeft de NVLF in 2016 gekeken naar het voorkomen van stemstoornissen in verschillende groepen, waaronder leerkrachten. Bij volwassenen in de werkzame leeftijd (18-65 jaar) is de puntprevalentie van stemstoornissen 18% bij leerkrachten en 8% bij niet-leerkrachten. Oftewel ongeveer 180 van de 1.000 leerkrachten hebben op enig moment een stemstoornis. De 12-maandsprevalentie is bij leerkrachten 54% en bij niet-leerkrachten 37%. De levenslange prevalentie is bij leerkrachten 94% en bij niet-leerkrachten 71%. Bijna alle leerkrachten krijgen tijdens hun werkzame leven ooit met een stemstoornis te maken.

Recent onderzoek uit Groot Brittannië (Gadepalli et al. 2019) geeft eenzelfde beeld. Hier werden leerkrachten in het basis- en voortgezet onderwijs en een controlegroep van niet leerkrachten per vragenlijst onderzocht. In totaal namen 210 leerkrachten van de basisschool (respons 67,9%), 244 leerkrachten uit het voortgezet onderwijs (respons 41,2%) en 304 niet-leerkrachten (respons 40%) deel. Van de leerkrachten had 30% stemproblemen tegenover 9% van de niet leerkrachten. Dit had tot verzuim geleid bij 12,8% van de leerkrachten en 2% van de niet-leerkrachten. Van de leerkrachten waren 14,1% bij de huisarts geweest vanwege de stemstoornis en 7,1% was verwezen naar een KNO-arts of logopedist. Bij de niet leerkrachten bezocht 5,3% de huisarts en werd 6,3% verwezen.

Het is duidelijk dat leerkrachten meer en vaker stemproblemen hebben. Iets was bij bedrijfsartsen in het onderwijs ongetwijfeld bekend is. Maar ook blijkt dat onder niet leerkrachten een aanzienlijke groep ermee kampt. Zonder compleet te zijn een aantal cijfers uit artikelen over andere beroepen:

Stadsgidsen

Franse onderzoekers (Sansenné et al. 2019) hebben in november 2017 een online inventarisatie gemaakt van de stemklachten van 465 Franse stadsgidsen. Zij vulden onder meer de Voice Handicap Index vragenlijst (VHI-10) in en daarbij bleek sprake van stemproblemen bij 21,3%. Dit is vergelijkbaar met percentages die eerder zijn gevonden bij leraren en telefonische verkopers. Bijna de helft (44,9%) van de deelnemers had eerder stemproblemen doorgemaakt. Factoren die als oorzaak konden worden aangewezen, waren de noodzaak met stemverheffing te spreken langer dan 6 uur per week, hoog achtergrondgeluid en temperatuurveranderingen.

Voetbalcoaches

In Noorwegen (Fellman & Simberg, 2017) is onderzoek gedaan onder voetbalcoaches. De vragenlijst is ingevuld door 109 van de 500 aangeschreven coaches. Onder hen had maar liefst 28,4% geregeld klachten van ten minste twee stemklachten. Meestal ging het om de keel moeten schrapen of hoesten en om heesheid. Wat betreft andere aandoeningen gingen stemstoornissen vaak gepaard met chronische rhinitis en kwamen ze vooral voor bij mensen die naast het coachen nog een ander stembelastend beroep hadden.

Predikanten en priesters

Ook uit Noorwegen komen cijfers over stemstoornissen bij predikanten/priesters (Hagelberg & Simberg, 2015). Van de 2044 priesters die een link ontvingen naar een elektronische vragenlijst, vulden 901 (44,1%) deze in (53% mannen en 47% vrouwen). Het aantal deelnemers dat stemproblemen aangaf was hoog. Van de deelnemers had 24,5% hulp gezocht vanwege stemproblemen en 18% had de diagnose stemstoornis gekregen. Op het moment van het onderzoek had 21% stemproblemen en 26,7% gaf aan hier vaak last van te hebben. Verzuim door stemstoornissen werd door 11,6% aangegeven. Vrouwen hadden vaker problemen dan mannen.

Medewerkers meldkamers

Op basis van een inventarisatie (Johns-Fiedler et al. 2015) in de Verenigde Staten bij de meldkamers voor het noodnummer 911 – met een lage respons – blijkt dat sprake is van meer stemklachten. Ook wordt hoger gescoord op de VHI-10, maar het aantal mensen dat de diagnose stemstoornis heeft gekregen wijkt niet af van de algemene bevolking

Bronnen

Sluijmers, J., Versteegde, L., Zoutenbier, I., Singer, I., & Gerrits, E. (2016). Prevalentie en incidentie van stemstoornissen. Rapport voor NVLF van Lectoraat Logopedie Hogeschool Utrecht.

Gadepalli et al. 2019 Voice burden in teachers and non‐teachers in a UK population: A questionnaire‐based survey Clinical Otolaryngology 22 September 2019

Sansenné et al. 2019 Prevalence and Risk Factors of Voice Disorders in French Tour Guides Journal of Voice, available online 3 June 2019

Fellman & Simberg 2017 Prevalence and Risk Factors for Voice Problems Among Soccer Coaches Journal of Voice Volume 31, Issue 1, January 2017, Pages 121.e9-121.e15

Hagelberg & Simberg, 2015 Prevalence of Voice Problems in Priests and Some Risk Factors Contributing to Them Journal of Voice Volume 29, Issue 3, May 2015, Pages 389.e11-389.e18

Johns-Fiedler & van Mersbergen The Prevalence of Voice Disorders in 911 Emergency Telecommunicators Journal of Voice Volume 29, Issue 3, May 2015, Pages 389.e1-389.e10