Ziektebeeld
Astma is een longziekte met klachten van in aanvallen optredende benauwdheid of kortademigheid, piepen op de borst, hoesten en/of opgeven van sputum.
Naast de in aanvallen optredende benauwdheid zijn er ook klachtenvrije perioden.
De klachten zijn een gevolg van de belemmering in de doorgankelijkheid van de luchtwegen (luchtweg/bronchusobstructie).
De vernauwing van de luchtwegen is het gevolg van een overgevoeligheid van de luchtwegen voor bepaalde prikkels, allergische en niet allergische (bijvoorbeeld huisstof, huisdieren, graspollen, koude lucht, mist, rook, parfum).
Stoffen op de werkplek kunnen astma veroorzaken, maar ook bestaande astma verergeren. Alleen in het eerste geval is sprake van beroepsastma.
Net als astma zijn de kenmerken van beroepsastma ook in aanvallen optredende benauwdheid of kortademigheid, piepende ademhaling en hoesten. Deze klachten en verschijnselen treden op na blootstelling aan een stof in het werk waarvoor men een specifieke overgevoeligheid (allergie) heeft ontwikkeld (allergisch beroepsastma). Het kan ook optreden na een eenmalige of herhaalde hoge blootstelling aan bepaalde luchtwegprikkelende stoffen (niet-allergisch beroepsastma).
Allergisch beroepsastma treedt op na een periode met blootstelling zonder klachten (de latente periode), bij niet-allergisch beroepsastma is deze klachtenvrije periode er niet.
Beroepsastma kan overgaan in een meer chronische vorm van astma, waarbij de werknemer/patiënt op allerlei luchtwegprikkels reageert zoals koude, stof, rook en dergelijke (aspecifieke hyperreactiviteit). De klachten verdwijnen dan niet meer na het staken van de blootstelling op het werk.
Oorzaken
Bekende oorzaken van allergisch beroepsastma zijn bepaalde op het werk voorkomende allergenen zoals
- meelstof
- proefdierallergenen
- latex
- enzymen
- isocyanaten
- bepaalde desinfectantia (ontsmettingsmiddelen)
- kunstharsen
- natuurlijke harsen
Ontwikkeling van een overgevoeligheid kan zich al bij zeer lage blootstelling voordoen. Dat geldt ook voor het ontwikkelen van klachten nadat men overgevoelig is geworden.
Bekende oorzaken van niet-allergisch beroepsastma zijn: zwaveldioxide, chloor(verbindingen), aldehyden, stofdeeltjes die zuur of basisch zijn. Er moet dan wel sprake zijn van duidelijke piekblootstelling.
Mensen met atopie zijn verhoogd gevoelig en ontwikkelen dus sneller een allergie. Atopie is een erfelijke aanleg voor het krijgen van een allergie. Mensen met atopie maken een bepaald soort antilichamen (beschermende eiwitten) aan als reactie op blootstelling aan lage concentraties van heel gewone stoffen die in de omgeving aanwezig zijn. De overdreven afweerreactie die volgt na het contact met de betreffende stof (allergeen), kan problemen opleveren in verschillende delen van het lichaam (longen, huid en neus). Mensen met atopie hebben vaak een allergie voor bekende dingen als huisstofmijt of bepaalde dieren. Mensen met atopie lopen een hoger risico op de ontwikkeling van een allergie voor bepaalde allergenen (allergenen met een hoog molecuulgewicht, zoals eiwitten).
Door het werk verergerend astma kan veroorzaakt worden door zowel luchtwegprikkelende stoffen of geurstoffen als fysische prikkels zoals mist en kou. Het gaat hierbij over het algemeen om prikkels waar gezonde mensen niet met luchtwegvernauwing op reageren of pas bij een duidelijk hogere blootstelling.
Diagnostiek
- De diagnose beroepsastma wordt gesteld aan de hand van de klachten en verschijnselen en het typische patroon daarin: optreden of verergering van klachten en verschijnselen tijdens werkdagen en verbetering tijdens vrije dagen
- Longfunctieonderzoek om luchtwegobstructie (-vernauwing) vast te stellen en de toegenomen gevoeligheid van de luchtwegen (bronchiale hyperreactiviteit).
- Piekstroomregistratie tijdens dagen met en zonder blootstelling.
- Onderzoek naar allergie: huidtesten en/of bloedonderzoek om de aanwezigheid van antistoffen gericht tegen de allergie veroorzakende stof in de werksituatie aan te tonen.
- Soms wordt in gespecialiseerde centra een provocatietest uitgevoerd met de stof(fen) die men verdenkt. Hierbij dient men onder veilige omstandigheden de stof toe om een astmatische reactie op te wekken en zo het bestaan van deze bepaalde overgevoeligheid aan te tonen.
- Werkplekbeoordeling
Vóórkomen
Beroepsastma komt voor bij
- brood- en banketbakkers (bakkersastma),
- in de bakkerijgrondstof-, meel- en diervoederindustrie,
- bij proefdierverzorgers,
- in de wasmiddelenindustrie,
- bij autoschadeherstel
- bij industriële spuiters,
- in de agrarische sector,
- bij schoonmaakpersoneel
- in de gezondheidszorg.
Preventie
- Blootstelling zo klein mogelijk maken of volledig voorkomen, taakroulatie.
- Goede gerichte stofafzuiging.
- Goed onderhoud en schoonmaken / stofbestrijding.
- Andere werkmethoden, afsluitbare mengtrommels en mengkuipen.
- Voorlichting over grondstofallergie en mogelijke beheersmaatregelen (praktijkhandboek)
- Opstellen van een stofbeheersingsplan
- Opzetten en inwerking stellen van een arbeidshygiënische aanpak (eerst proberen de bron te bestrijden en de werknemer door technische of organisatorische maatregelen te beschermen. Pas als dit niet voldoende werkt worden persoonlijke beschermingsmiddelen toegepast).
- Preventief Medisch Onderzoek (PMO).