Bijwerkingen van werk

Ziektebeeld

Het werken met trillende gereedschappen zoals schuurmachines, nietpistolen, bladblazers en pneumatische hamers kan leiden tot “witte en/of dode” vingers en tot gewrichtsklachten in handen en armen. Deze klachten ontstaan doordat de trillingen leiden tot beschadiging van bloedvaten, zenuwen, botten, spieren of gewrichten en vormen samen het hand-armvibratiesyndroom (HAVS). Niet alle klachten en verschijnselen hoeven hierbij tegelijkertijd voort te komen.

• “Witte (dode) vingers” zijn te herkennen aan het in aanvallen wit worden van de vingerkootjes. Door een verminderde bloedtoevoer naar de vingers wordt de huid bleek en gaan de vingers pijn doen.
• Aanvankelijk is bij ”witte (dode) vingers” sprake van tintelingen en een ‘doof’ gevoel in de vingers, handen en onderarm.
• De aanvallen ontstaan vooral door blootstelling aan kou. Kou en vocht verergeren de klachten.
• De aanvallen treden vaak buiten werktijd op, waardoor het moeilijk is een relatie met het werk te leggen.
• De aandoening kan geleidelijk verergeren en resulteren in gevoelloosheid van de handen, verlies van handvaardigheid, snel koude handen hebben, pijn bij aanraking van koude voorwerpen, vaak voorwerpen laten vallen.
• Herstel van de gezondheidsschade is meestal niet mogelijk.
• HAVS is een voorbeeld van een werkgerelateerde aandoening aan de bovenste ledematen. De verzamelnaam voor deze aandoeningen is RSI (‘Repetitive Strain Injury’) of CANS (‘Complaints of Arm, Neck and/or Shoulder’).

Oorzaken

Blootstelling aan hand-armtrillingen door het werken met (motorisch aangedreven) stotende gereedschappen zoals sloophamers, breekhamers en trilstampers of trillend handgereedschap zoals boor-, schuur, slijp- en polijstgereedschap. De kans op klachten is groter bij:

• Hoge trillingsniveaus
• Lange werktijden
• Koude en vochtige omgeving
• Hard moeten knijpen in trillend handgereedschap
• Lawaai
• Roken

Over actiewaarden en grenswaarden:

Hand-armtrillingen kunnen de gezondheid schaden als ze een actie- of grenswaarde overschrijden.

Deze actie- en grenswaarden worden uitgedrukt in meters per secondekwadraat (m/s²).

Volgens de Europese richtlijn voor hand-armtrillingen is de actiewaarde 2,5 m/s² over een achturige werkdag: bij overschrijding van de actiewaarde mag de werknemer wel doorwerken, maar moet de werkgever maatregelen nemen om de trillingen te verminderen.

De grenswaarde is 5 m/s² over een achturige werkdag: dit is de absolute bovengrens. Deze grens mag nooit worden overschreden.

De grenswaarden gelden voor een blootstelling die de hele werkdag duurt (8 uur). Als de blootstelling aan de trillingen korter is, mogen de waarden hoger liggen.

Bij overschrijden van de actiewaarde moet de werkgever binnen afzienbare tijd maatregelen nemen en de effectiviteit daarvan na invoering controleren.

Bij overschrijden van de grenswaarde moet de werkgever direct maatregelen nemen en de effectiviteit daarvan na invoering controleren.

Diagnostiek

Om de diagnose HAVS te stellen zijn de volgende vragen van belang:

• Treden de kenmerkende symptomen van HAVS op? Zie ziektebeeld
• Is de blootstelling aan hand-armtrillingen in het werk (te) hoog?
  • Zien: van sommige werkzaamheden is bekend dat deze risicovol zijn, zoals langdurig werken met zwaar pneumatische hamers.
  • Opzoeken: fabrikanten van gereedschap zijn verplicht trillingsinformatie te geven. Het nadeel is dat door de ‘gestandaardiseerde meetomstandigheden’ de waarden vaak een onderschatting zijn. Er zijn ook databanken met trillingswaarden
  • Meten: bij twijfel is het beter om een deskundige (bijvoorbeeld een geregistreerde arbeidshygiënist) het trillingsniveau te laten meten (op basis van ISO 5349).

Kan het beter?

Dat kan in de eerste plaats door te proberen de overdracht van trillingen te vermijden. Daarna volgt het verminderen van het trillingsniveau en/of de blootstellingduur, het verbeteren van de werkhouding, voorkomen van kou en vocht en het bewaken van de gezondheid in een Preventief Medisch Onderzoek.

In vrijwel alle gevallen ontstaat HAVS door trillingen in het werk en is dus sprake van een werkgebonden aandoening of beroepsziekte. De bedrijfsarts kan de aandoening dan melden bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten.

Vóórkomen

De beroepen met het grootste risico op HAVS lopen de werknemers in de Bouwnijverheid, Transport, Industrie, Landbouw en Visserij, Bosbouw, Luchtvaart en Zeevaart.

Preventie

Wat werkgevers kunnen doen aan preventie:

• Werkgevers zorgen dat ze weten of werknemers worden blootgesteld aan hoge trillingsniveaus zoals in de Europese richtlijn is beschreven.
• Als dat het geval is, nemen zij maatregelen om de trillingen te beperken, bijvoorbeeld door:
  • Het werk op een andere manier te laten uitvoeren, zodat er geen trillend gereedschap gebruikt wordt.
  • Machines te vervangen door machines met een ander werkingsmechanisme (zagen of hydrauliek) of door afstandsbesturing.
  • Bij aanschaf te kiezen voor trillingsgedempt gereedschap.
  • Pauzes in te lassen en taken af te wisselen.
  • De werkhoogte aan te passen zodat de duw- en knijpkracht om het gereedschap te bedienen vermindert. Zo wordt ook de overdracht van trillingen op handen en armen verminderd.
  • Zorgen voor goed en regelmatig onderhoud en tijdige vervanging van apparatuur en gereedschap.
  • Zorgen dat werknemers warme en droge kleding hebben.
  • Zorgen dat er bij koud weer opwarmmogelijkheden aanwezig zijn.
  • Voorlichting geven aan werknemers over het gebruik van het juiste gereedschap voor de juiste taak.
• Werknemers informeren over de wettelijke actie- en grenswaarde en vertellen hoe het met de huidige werksituatie is gesteld, welke gezondheidsschade bepaalde arbeidsmiddelen kunnen veroorzaken en welke maatregelen zijn getroffen om de trillingsniveaus te verlagen.
• Werknemers veilige werkmethoden aanleren om de risico’s van blootstelling aan trillingen tot een minimum te beperken.

Wat werknemers kunnen doen aan preventie:

Werknemers kunnen de kans op klachten verkleinen door het nemen van een aantal maatregelen, zoals:

• Werkgevers informeren over de risico’s op de werkpek voor HAVS.
• Warm aankleden en handschoenen dragen.
• Zoveel mogelijk proberen ontspannen te werken en hard knijpen in het gereedschap te vermijden.
• Gereedschap alleen gebruiken voor werkzaamheden waarvoor ze gemaakt zijn.
• Goed letten op onderhoud van het gereedschap; zoals het scherp houden van beitels van snij-, hak- of bikgereedschap en het goed balanceren van roterende delen.
• Met trillend gereedschap bij voorkeur niet in lawaai werken, omdat hierdoor gewrichtsklachten erger kunnen worden. Zonodig werkzaamheden met trillend gereedschap afwisselen met andere werkzaamheden.
• Niet roken tijdens het gebruik van trillend gereedschap. Roken versterkt het vaatvernauwende effect van trillingen in de vingers, waardoor de kans op klachten toeneemt.