Ziektebeeld
Overspannenheid is een ziektebeeld met als belangrijkste kenmerk die aanzienlijke gevolgen hebben voor het dagelijkse leven van de patiënt. Overspannen mensen zijn moe, gespannen, prikkelbaar, emotioneel labiel, hebben moeite zich te concentreren en slapen soms slecht. Overspannenheid is het gevolg van een gebrek aan evenwicht tussen dingen die stress veroorzaken en het vermogen van mensen stress te verwerken. Daardoor verliest men de controle en raakt gedemoraliseerd. Als die oorzaken van stress vooral in het werk liggen, is er sprake van werkgerelateerde overspannenheid.
Burnout is een ernstige vorm van werkgerelateerde overspannenheid, die ook langer duurt. Kenmerkend is een voorafgaande lange periode met spanningsklachten en emotionele uitputting. Mensen met burnout hebben vaak het gevoel dat ze minder goed zijn geworden in hun werk of ze krijgen een cynische houding ten opzichte van hun werk.
Oorzaken
Bij overspannenheid en burnout is een onderscheid te maken in oorzaken in het werk, thuis en oorzaken in de persoon zelf.
De werkomgeving
- Werkdruk
- Emotionele belasting
- Gebrek aan regelmogelijkheden
- Toekomstonzekerheid
- Arbeidsconflicten
- Werktijdregelingen
- Ingrijpende gebeurtenissen op het werk
- De taken thuis en op het werk zijn lastig te combineren
De thuissituatie
Ingrijpende gebeurtenissen thuis
De werknemer zelf
- Persoonlijkheidskenmerken
- Piekeren
- Irrationele gedachten
- Ongezonde levensstijlen
- Chronische ziekten zoals reuma, suikerziekte en slaapstoornissen
Diagnostiek
In eerste instantie is de diagnose overspannenheid of burnout gebaseerd op het hierboven beschreven geheel van klachten en verschijnselen (het klinische beeld). Daarnaast kan de huisarts of bedrijfsarts met behulp van een vragenlijst duidelijker in kaart te brengen wat eraan de hand is en hoe gewerkt kan worden aan herstel.
De vaak gebruikte vragenlijst bij overspanning is de vierdimensionale klachtenlijst (4 DKL). Dit levert een profiel van de klachten door vier groepen verschijnselen te meten: gespannenheid, depressie, angst en de lichamelijke ‘vertaling’ van psychische klachten (somatisatie). Afname van de vragenlijst kost circa 10 minuten en de vragenlijst geeft bij herhaling ook inzicht in het herstel.
De Utrechtse Burnout Schaal (UBOS) meet burnout. Dit is ook een korte vragenlijst (5-7 vragen). Er bestaan aparte uitgaven voor Contactuele beroepen (UBOS-C), voor Leerkrachten (UBOS-L) en voor algemeen gebruik (UBOS-A).
Vóórkomen
Er is veel onderzoek gedaan naar psychische aandoeningen in het werk. Hieronder informatie over het optreden van klachten bij de algemene beroepsbevolking en bij gemelde psychische beroepsziekten.
Optreden van psychische aandoeningen in de beroepsbevolking
Afname van vragenlijsten bij 7.482 actief werkenden toont aan dat 16% een vermoedelijke burnout heeft.
Vóórkomen van psychische aandoeningen als beroepsziekte
Van de bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten gemelde beroepsziekten betreft een kwart een psychische aandoening. Bij de meeste meldingen (81%) gaat het om overspannenheid en burnout.
Preventie
Vaak is de aanpak van werkgebonden psychische aandoeningen uitsluitend gericht op de persoon. Dat is jammer, want ook aanpak van de (psychosociale) werkomgeving kan bijdragen aan re-integratie en het voorkomen van verdere uitval. Dat kan bijvoorbeeld door het verbeteren van de afstemming tussen werksituatie en werknemer door veranderingen in de organisatie van de werkzaamheden, in het takenpakket (verlaging van de werklast, verbreding van taken, werkroulatie), in de arbeidsomstandigheden (werktijden, ergonomische aanpassingen), in de communicatie, in de onderlinge verhoudingen (rolverheldering, sociale relaties) en in het beleid, de procedures en de organisatiecultuur.