Teken zijn zogenaamde geleedpotigen en lijken op kleine platte spinnetjes. Ze behoren dan ook tot de spinachtigen (dierklasse Arachnidae, subklasse Acari). Teken doorlopen vier levensfasen: ei, larve, nimf en volwassen teek.
Teken kunnen verschillende ziekten overbrengen en worden daarom vectoren genoemd. Een vector is in de biologie een ongewerveld organisme dat ziekteverwekkers of parasieten kan overbrengen van de ene gastheer (dier of plant) naar de andere. De vector is dus niet zelf de veroorzaker van ziekten, maar zorgt dat het ziekmakende organisme wordt overgedragen.
Teken leven van het bloed van gewervelde dieren; ze bijten zich vast in de huid en laten zich na een bloedmaaltijd, die enige uren tot dagen duurt, weer vallen. Het dier waarop de teek leeft, wordt gastheer genoemd. Bekende gastheren van teken zijn vogels, reptielen en verschillende zoogdieren.
Schapenteek
Teken kunnen ziekten overbrengen zoals de ziekte van Lyme (borreliose), bartonellose, babesiose, ehrlichiose/anaplasmose, rickettsiosen,
FSME (Frühsommer-Meningoenzephalitis) en het alfa-galsyndroom. De bekendste Europese teek is de schapenteek (Ixodes ricinus).
De schapenteek kent een levenscyclus van 3 tot 4 jaar, afhankelijk van het klimaat. De schapenteek houdt zich bij voorkeur op in een gemengd loofbos met een ondergroei van blauwe bosbes en/of varens. De teek wordt ook vaak aangetroffen in dennenbossen met een dichte, hoog opgaande laag van grassen. De schapenteek komt nauwelijks voor in open terrein zoals weilanden, uiterwaarden en heidevelden. Niettemin blijkt dat ongeveer een derde van de tekenbeten wordt opgelopen in de tuin.
De kans op een tekenbeet is het grootst tussen maart en oktober, wanneer de teken actief zijn. AIs de teek op de huid is aangekomen, zoekt zij een plekje, steekt en ‘metselt’ zich in de huid vast. Dit proces duurt circa 24 uur. Als de teek binnen die tijd op de juiste wijze wordt verwijderd (alleen met speciale pincet, welke bij iedere drogist en apotheek verkrijgbaar is) zal bijna 100% van de infecties worden voorkomen.
Pas daarna gaat zij bloed opzuigen en micro-organismen worden overgedragen. Dat kan ook eerder gebeuren als de teek door onoordeelkundig verwijderen (bijvoorbeeld met een brandende sigaret, giftige stoffen of knijpen) in het nauw gedreven wordt.
Ziekte van Lyme
In Nederland wordt de Borrelia bacterie die de ziekte van Lyme kan veroorzaken hoofdzakelijk overgebracht door de schapenteek. De ziekte van Lyme kan worden onderverdeeld in drie stadia:
- de vroege locale ziekte van Lyme:
ontstaat ongeveer twee tot dertig dagen na de tekenbeet. Op de plaats van de beet kan een rode ring of rode plek verschijnen. Als de ziekte niet op tijd wordt behandeld kan deze weken tot maanden later overgaan in het tweede stadium - de door het lichaam verspreide ziekte van Lyme:
gewrichtsklachten, klachten van de zenuwen (vooral uitval van gezichtszenuwen of pijnklachten in een arm of been) en hartritmestoornissen. - de langdurige of chronische ziekte van Lyme
In het laatste stadium, dat in twee tot vijf procent van de gevallen voorkomt, kan de ziekte langdurig worden en tot vervelende huidaandoeningen leiden.
Rickettsiose
Er zijn diverse soorten Rickettsia, bacteriën die alleen in een cel kunnen overleven. Bij mensen kunnen ze een groot aantal ziekten veroorzaken, zogenaamde Rickettsiosen. Voorbeelden van deze ziekten zijn vlektyfus, Rocky Mountain Spotted Fever, de Ziekte van Brill-Zinsser en Fièvre Boutonneuse. Rickettsiosen worden niet alleen overgebracht door teken maar ook door andere geleedpotigen zoals luizen, mijten en vlooien.
Bartonellose – kattenkrabziekte
Bartonella is een bacterie waarvan vele varianten bestaan. De bekendste is B. henselae die overgebracht kan worden door een beet of krab van een geïnfecteerde kat. Dit kan bij mensen de zogenaamde kattenkrabziekte veroorzaken. De ziekte heeft een incubatietijd van 3 tot 20 dagen. Het begint vaak met één of meerdere knobbeltjes (2-3 mm) op de huid in de buurt van de krab of beet. Dit worden al snel blaasjes waarop zich na enkele dagen een korstje kan vormen. Hierna verdwijnen de plekjes weer. Na ongeveer twee weken kunnen de lymfeklieren groot en pijnlijk worden. Deze lymfeklierontsteking kan weken tot maanden aanhouden (gemiddeld 6 weken), maar verdwijnt uiteindelijk meestal spontaan.
Bij een deel van de patiënten gaat de ziekte in de eerste dagen tot weken gepaard met koorts, hoofdpijn, spier- en gewrichtspijn, misselijkheid, koude rillingen en algemeen ziek zijn. Klachten als pijn aan het scheenbeen, gewichtsverlies, keelpijn, huiduitslag worden ook gemeld. Een specifiek vermelde klacht is pijn onder de voetzolen. Bizarre neurologische symptomen (soms), epileptische insulten (soms), lever- en miltaandoeningen, neuroretinitis (verandering van de gezichtszenuw in weefsel, waardoor gedeeltelijke blindheid kan ontstaan), aseptische meningitis en endocarditis worden eveneens genoemd.
Bij 2 % van de patiënten kan de ziekte leiden tot een hersenvliesontsteking, waarbij men een verlaagd bewustzijn of zelfs coma en stuipen kan krijgen. Bij mensen met een verminderde weerstand verloopt de ziekte vaak ernstiger. Hierbij vindt men in eerste instantie vaak knobbeltjes en bloedingen in de huid, lever en milt. Deze kunnen met koorts en algemeen ziek zijn gepaard gaan en soms zelfs tot de dood leiden.
Behandeling van Bartonella is niet eenvoudig. Enkele antibiotica zijn werkzaam gebleken tegen kattenkrabziekte. Gentamicine, rifampicine en ciprofloxacine worden genoemd. De ziekte kan spontaan genezen, mits de patiënt geen andere tekeninfectie heeft. De ziekte is moeilijk vast te stellen via bloedonderzoek.
Ehrlichiose/Anaplasmose
Ehrlichiose/Anaplasmose wordt veroorzaakt door op rickettsia gelijkende, extreem kleine intracellulaire bacteriën die bloedcellen infecteren en bloedafwijkingen veroorzaken. Vrijwel altijd is er sprake van:
- een acuut, influenza-achtig ziektebeeld met koorts (> 38°C) (97%)
- zware hoofdpijn (80%)
- myalgie (57%)
- arthralgie (41%)
- algemene malaise.
Leverfunctie-, nierfunctie- en stollingsstoornissen komen frequent voor. Ook het centrale zenuwstelsel kan aangedaan worden. De patiënt is dan verward. De gemiddelde leeftijd van patiënten ligt boven de 50 jaar en patiënten zijn iets vaker man (57/61%). Vaak treedt na een ziekte van enkele dagen een spontaan herstel op, soms worden patiënten ernstig ziek. Zij hebben een septisch beeld en bloedingen.
Babesiose
Babesia is eencellige parasiet, een protozoa, die rode bloedcellen vernietigt. Er zijn verschillende soorten bekend. B. microti (voornamelijk USA) en B. divergens (voornamelijk Europa) zijn de belangrijkste veroorzakers van babesiosis bij de mens.
Een infectie met B. divergens (die tot nu toe uitsluitend bij mensen zonder milt is gevonden) verloopt meestal acuut en ernstig. Het percentage besmette rode bloedcellen varieert van 1 tot 80%. Bloed in de urine is vaak een van de eerste symptomen, gevolgd door geelzucht als gevolg van de hoge bloedafbraak. In ernstigste gevallen ontwikkelt de patiënt een shock, met nierfalen en ‘adult respiratory distress syndrome’.
Een infectie met B. microti verloopt vaak minder ernstig en kan zelfs volledig asymptomatisch verlopen. Symptomen zijn algemene malaise, koorts, griepachtige verschijnselen en bloedarmoede. Ook milde lever en miltvergroting kunnen voorkomen. B. microti-infecties treden ook op bij patiënten met een intacte milt. Het percentage besmette rode bloedcellen is vaak laag bij personen met een intacte milt (1-20%) en kan tot 85% oplopen bij personen zonder milt. Bij personen met een milt treedt zonder therapie meestal binnen 2 tot 3 weken een volledig herstel op. Patiënten met een gestoorde afweer lopen risico op ernstige ziekteverschijnselen zoals beschreven voor B. divergens.
Lees meer