Twee veel voorkomende chronische darmziekten worden in de literatuur behandeld onder de verzamelnaam inflammatoire darmaandoeningen (Inflammatory Bowel Diseases IBD). De meeste mensen kennen ze als de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa (CU). Wie er aan lijdt, zal in het werk hiervan bij tijd en wijle hinder ondervinden, maar de vraag is of het werk of de omgeving ook invloed heeft op het ontstaan en beloop van de ziekten.

Er is wereldwijd sprake van een toename van chronische darmontstekingen (www.mdl.nl)

• Steeds meer kinderen en jongvolwassenen ontwikkelen ontstekingsachtige ziektes, zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Gedurende de laatste vijftig jaar is het aantal chronische ontstekingsziektes tien tot vijftien keer toegenomen in ontwikkelde landen.
• In Europa lijden zo’n vijf miljoen mensen van alle leeftijden aan IBD. In Nederland zijn dit er ongeveer 50.000. De leeftijdsgroep 20 tot 30 jaar wordt het hardst getroffen.
• De genetische aanleg is slechts voor een klein deel verantwoordelijk voor het aantal ziektes. De voornaamste veroorzakers komen uit de omgeving. Denk hierbij aan een ongezond dieet, medicijnen zoals antibiotica, roken, stress, een ongezonde leefstijl en de leefomgeving in steden en de toegenomen hygiëne.

Omgevingsfactoren

Het wordt uit onderzoek steeds duidelijker dat omgevingsfactoren van invloed zijn op deze ziekten en zelfs kunnen bijdragen aan het ontstaan ervan. Dat blijkt onder meer uit het feit dat het voorkomen van IBD in ontwikkelde landen de afgelopen jaren is blijven stijgen. Ook blijkt dat de ziekten bij echtgenoten tegelijkertijd kan voorkomen, terwijl ze juist minder vaak dan verwacht optreden in tweelingen.

Niettemin is de onderbouwing van de rol van de omgevingsfactoren nog tamelijk beperkt. Duidelijk is wel dat roken een risicofactor is bij Crohn, maar vreemd genoeg beschermend lijkt te werken bij CU. Ook is er bewijs dat het verwijderen van de blinde darm beschermend werkt bij CU. In 2006 vatte Jantchou et al. de literatuur samen over omgevingsfactoren die met IBD in verband gebracht werden en zij keken naar biologische agentia, geneesmiddelen, stress en sociale status. De onderzoekers concludeerden dat contact met atypische mycobacteriën, gebruik van orale anticonceptie en antibiotica een rol spelen kunnen spelen bij de ziekte van Crohn. In 2009 werd dit onderzoek nog geactualiseerd (Carbonnel et al. 2009)

In een meer recent review uit 2015 zetten Leso et al. de werkfactoren op een rij die in verband worden gebracht met IBD. Er blijkt ook dan nog sprake van een groot gebrek aan goede studies wat het onmogelijk maakt om harde conclusies te trekken over verbanden. Het – online vrij toegankelijke -literatuuroverzicht gaat achtereenvolgens in op

• chemische risico’s (met name aluminium en PFOA),
• biologische agentia (met name Mycobacterium avium subspecies Paratuberculosis – MAP en overgevoeligheid voor bakkersgist: Saccharomyces cerevisiae, of daaraan gerelateerde antigenen)
• fysische risicofactoren (straling en elektromagnetische velden),
• fysieke belasting (weinig fysieke belasting, zittend werk)
• organisatorische risicofactoren (onregelmatige werktijden, ploegendienst, verstoorde slaap).

Blootstaan aan zonlicht en werken in de buitenlucht lijkt beschermend te werken ten opzicht van IBD, evenals voldoende lichaamsbeweging.

Ploegendienst en chronische darmziekten

In een systematische literatuurstudie kwamen Knutsson en Bøggild in 2010 tot de conclusie dat er wel voldoende bewijs is werken in ploegendienst leidt tot een verhoogd risico op maag-darmklachten of een maagzweer, maar dat er nog te weinig studies zijn om een uitspraak te kunnen doen over een verband tussen het werken in ploegendienst en chronische inflammatoire darmaandoeningen. Niettemin neigen ze wel naar de aanwezigheid van een dergelijk verband.

Swanson et al. vonden in 2011 een tweeledig verband tussen slaapstoornissen en inflammatoire darmziekten. Enerzijds kan de verhoogde activiteit van ontstekingsproducten bij deze darmziekten (inflammatoire cytokinen) de slaap verstoren. Anderzijds kan een gebrek aan slaap ook verband houden met een toename van de ontstekingsproducten en zo de darmziekte onderhouden. Hier blijkt melatonine een dempende werking op te hebben. In 2014 bevestigen Ananthakrishnan et al. de invloed van slaapstoornissen op CU. Met name een slaapduur korter dan 6 uur of langer dan 9 uur lijken verband te houden met een grotere kans op CU.

Hoewel het nog te vroeg is voor stellige beweringen is er op grond van de literatuur dus voldoende aanleiding om de nodige voorzichtigheid in acht te nemen bij patiënten met colitis ulcerosa in de ploegendienst. Dat geldt zeker wanneer uit de anamnese aanwijzingen komen voor slaapproblemen en er sprake lijkt van een relatie tussen klachten en werktijden. Ingrijpen kan dan aan de orde zijn.

Nuttige Nederlandse links over werk en chronische darmziekten

http://www.stecr.nl/default.asp?page_id=218&name=Colitis_ulcerosa

https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Kennissynthese-Chronisch-Ziek-en-Werk.pdf

https://www.beroepsziekten.nl/casus/ploegendienst-en-colitis-ulcerosa

Literatuur

Jantchou P1, Monnet E, Carbonnel F. Environmental risk factors in Crohn’s disease and ulcerative colitis (excluding tobacco and appendicectomy), Gastroenterol Clin Biol. 2006 Jun-Jul;30(6-7):859-67

Carbonnel F1, Jantchou P, Monnet E, Cosnes J.Environmental risk factors in Crohn’s disease and ulcerative colitis: an update. Gastroenterol Clin Biol. 2009 Jun;33 Suppl 3:S145-57. doi: 10.1016/S0399-8320(09)73150-1.

Leso, W. Ricciardi, I. Iavicoli Occupational risk factors in inflammatory bowel disease Eur Rev Med Pharmacol Sci 2015; 19 (15): 2838-2851

Knutsson A, Bøggild H. Gastrointestinal disorders among shift workers. Scand J Work Environ Health 2010;36:85-95

Swanson GR, Burgess HJ, Keshavarzian A. Sleep disturbances and inflammatory bowel disease: a potential trigger for disease flare? Expert Rer Clin Immunol 2011;7:29-36

Ananthakrishnan et al. Sleep Duration Affects Risk for Ulcerative Colitis: A Prospective Cohort Study Clin Gastroenterol Hepatol. 2014 Nov; 12(11): 1879–1886.