Sanja Kandic, een studente aan een Zweedse universiteit onderzocht in haar master thesis de gevolgen van de hittegolf van 2019 op de gezondheid en het welbevinden van bouwvakkers in Nederland. Haar doel was mee inzicht krijgen in de eventuele negatieve effecten van de hittegolf op bouwvakkers. Ook had ze aandacht voor de genomen en te nemen maatregelen om hittestress te voorkomen. De referenties zijn na te zoeken in de thesis zelf die vrij is in te zien.

Achtergrond

Bouwsector in Nederland

Volgens het European Construction sector Observatory (ECSO) telt de Nederlandse bouwsector 273.136 bouwbedrijven in 2018. De ‘echte’ bouwbedrijven (dus zonder architecten, makelaars en toeleveranciers) vormen hiervan bijna 70% (ECSO, 2019). In totaal is de bouwsector verantwoordelijk voor ruim 10% van het bruto nationaal product in 2018. In de echte bouw werkten in 2018 336.400 mensen fulltime, waarvan 127.000 als zelfstandige en daarnaast werkte 69.100 parttime (ECSO, 2019). Het aantal mensen in loondienst daalt al enige jaren. Ook zijn er nogal wat (arbeids)migranten werkzaam in de bouw.

Temperatuur in Nederland

Volgens het KNMI is het langjarige gemiddelde van de temperatuur in Nederland sinds 2011 gestegen naar 10,1°C. Het was 9,8 °C tussen 2001 en 2011 en 9,4 °C voor 2001 (KNMI, 2001). De maximum temperaturen fluctueren meer en sinds 2019 is de hoogste temperatuur ooit gemeten 40,7°C. Het aantal zomerse dagen (boven 25°C) stijgt ook sinds 2011, terwijl het aantal tropische dagen (boven 30°C) sterk wisselt, maar piekte bij sterke hittegolven zoals 2003, 2006, 2019 en nu dus ook in 2020.

Hittegolf definitie en kenmerken

De definitie van een hittegolf van het World Metrological Organization (WMO; 2018) luidt als volgt:

A heatwave is a “period of unusually hot and dry or hot and humid weather that has a subtle onset and cessation, a duration of at least two to three days and a discernible impact on human activities”

(WMO, 2018, p.3)

Om een hittegolf te beschrijven moet aandacht gegeven worden aan vier aspecten: de intensiteit, de duur, de geografische uitbreiding en de ernst.

1. De intensiteit is de mate waarin de temperatuur afwijkt van normaal voor de tijd van het jaar. Het gaat om maximum temperaturen en de locatie daarvan, om nachttemperaturen en de mate waarin het extreem is vergeleken met het klimaat in het verleden.
2. De duur betreft de lengte van de periode met hoge temperaturen. Het gaat om het aantal dagen met tropische of zomerse temperaturen achter elkaar.
3. De geografische uitbreiding betreft de grootte van het gebied met hoge temperaturen. Is het vooral lokaal of regionaal of betreft het een of meerdere landen.
4. De ernst betreft de mogelijke gevolgen, vooral wat betreft de gezondheid en de eventuele maatregelen.

Directe en indirecte gevolgen van een hittegolf

Volgens de WHO zijn dit de gevolgen van een hittegolf op de gezondheid van mensen (WHO, 2015; WHO, n.d.)

Onderzoeksvragen

Drie vragen zijn in de thesis onderzocht:

1. Hoe heeft de bouwvakker in Nederland de hittegolf van 24-31 juli 2019 ervaren (hittestress, symptomen, financiële nadelen)?
2. Wat is door werkgevers in de bouw gedaan om de werknemers voor te bereiden op de hittegolf?
3. Welke maatregelen zijn mogelijk om negatieve effecten van hittestress te voorkomen of te verminderen in de sector bouw in Nederland?

Theorie en opzet van het onderzoek

De thesis gaat in op klimaatverandering en de invloed daarvan op hitte. Kandic bespreekt de verschillende initiatieven gericht op klimaatadaptatie: je aanpassen aan de klimaatverandering om negatieve effecten te beperken. Ze benadrukt dat een multidisciplinaire aanpak nodig is en zorg voor kwetsbare groepen.

Het onderzoek was aanvankelijk opgezet als een studie in drie landen (Duitsland, Frankrijk en Nederland), maar door gebrek aan medewerking en de COVID-19 pandemie is het uiteindelijk alleen in Nederland uitgevoerd. Er is een literatuuronderzoek gedaan en werknemers zijn semigestructureerd geïnterviewd per telefoon of skype. Behalve een focusgroep in Zweden zijn telefonisch interviews gehouden met werknemers uit voormalig Joegoslavië die in Nederland in de bouw werken. De gegevens uit de interviews zijn geanalyseerd en vergeleken met resultaten van onderzoek uit Azië en Afrika.

Resultaten

Bij het analyseren van data omtrent arbeidsongevallen gerelateerd aan hitte, blijkt het niet mogelijk een verband vast te stellen. De reden is dat hitte niet als oorzaak van ongevallen wordt (kan worden?) geregistreerd in Nederland. Ook de doodsoorzaken-statistiek geeft geen informatie over de rol die hitte kan hebben gespeeld. In de interviews spreken de werknemers wel over ongevallen tijdens de hittegolf. Van de geïnterviewde werknemers had er een zelf EHBO nodig tijdens de hittegolf en een ander was enkele dagen ziek (na flauwvallen op het werk). Ze vermeldden ook dat nog drie collega’s eerste hulp nodig hadden, maar leggen eigenlijk niet een verband met de hitte. Wel vermeldden ze enkele bijna-ongevallen (‘near misses’), zoals het laten vallen van gereedschap of struikelen, mogelijk door de hitte.

De geïnterviewde werknemers meldt een deel van de symptomen van hittestress zoals hierboven beschreven. Het gaat dan vooral om uitputting, overmatig zweten, hoofdpijn en verlies van focus en concentratie. Werknemers die werken met open vuur zoals lassers en dakdekkers en bij het bestraten of asfalteren, hebben hiervan het meeste last. Alle deelnemers meldden symptomen van hittestress, onafhankelijk van hun leeftijd, jaren ervaring, arbeidscontract of in welk klimaat men eerder had gewerkt.

Deelnemers meldden naast fysieke symptomen ook psychologische effecten van de hitte. In de literatuur zijn effecten als concentratieverlies, irritatie en zelfs agressie beschreven. Een van de geïnterviewde metselaars beschrijft het zo:

”Uitputting, overmatig zweten en concentratieproblemen. De zon was zo sterk dat het onmogelijk was na te denken als ik geen helm op had, terwijl ik nog meer ging zweten als ik de helm op had”

metselaar (29; Interview 8, 03.07.2020)

Maatregelen van de werkgever

Alle werknemers geven aan dat ze een basistraining in veilig werken hebben gehad via de werkgever. Hitte kwam daarin alleen aan de orde als de werktaken daarmee te maken hadden (werken met open vuur, asfalteren etc.). Maar aan werken in een hoge omgevingstemperatuur wordt geen aandacht besteed. Hierdoor zijn werknemers zich ook niet bewust van symptomen die kunnen duiden op hittestress of maatregelen om dat te verhelpen of te voorkomen.

De maatregelen die werkgevers nemen tijdens de hittegolf is eerder beginnen met werken (en dus eerder stoppen), extra drinken en de mogelijkheid vaker te pauzeren, bij voorkeur op een gekoelde plek of in de schaduw. Aanpassingen op de werkplek om meer schaduw te creëren worden niet of nauwelijks gemeld. Ter informatie kregen de werknemers een folder over hittemaatregelen en de noodzaak veel te drinken en je tegen de zon te beschermen. Maar die informatie werd als zeer algemeen ervaren.

Financiële gevolgen

De werknemers hoeven in Nederland niet te vrezen voor hun inkomen als ze door ziekte of ongeval niet kunnen werken. Dat geldt in elk geval voor mensen die in loondienst zijn en een beroep kunnen doen op de sociale zekerheid. De studie gaat niet in op andere vormen van werkcontracten.

Conclusie

De conclusie is dat bouwvakkers in Nederland niet voldoende op de hoogte zijn van de gezondheidsrisico’s van werken tijdens een hittegolf. Hieraan wordt in hun veiligheidstraining geen aandacht besteed. In hoeverre hitte invloed heeft op het ongevalsrisico of op werkgerelateerde ziekten is moeilijk te achterhalen, omdat hitte nergens wordt aangegeven als (mede)oorzaak. Dat geldt ook voor de statistiek van doodsoorzaken.

In het licht van de toenemende kans op hittegolven in Nederland is het zeer wenselijk dat meer onderzoek wordt gedaan naar hitte in het werk. Ook het repertoire van maatregelen kan uitgebreider. Daarnaast moet over hitte meer voorlichting worden gegeven, bij voorkeur toegespitst op de specifieke omstandigheden op de werkplek. Weten wat de symptomen zijn van hittestress en wat dan kan worden gedaan zijn essentieel om problemen te voorkomen. Vastleggen of bij een ongeval of ziekte hitte mogelijk een rol gespeeld kan hebben, is van groot belang om grip te krijgen op dit ook in Nederland opkomende risico.

Bron

Sanja Kandic 8-6-2020
Heat – an invisible hazard Perceived effects of the 2019 heatwave on construction workers in the Netherlands
Master Thesis Series in Environmental Studies and Sustainability Science, No 2020:007
A thesis submitted in partial fulfillment of the requirements of Lund University International Master’s Programme in Environmental Studies and Sustainability Science

Rechtstreeks naar pdf

Series Navigation

<< Het ijzer smeden als het heet isDrie keer over hittestress bij buitenwerkers >>