Voor wie geïnteresseerd is in hoe omgevingsfactoren de gezondheid beïnvloeden is naast enige kennis van genen en genetica, ook het begrijpen van de epigenetica van belang. Conrad Waddington (1905-1975) wordt vaak genoemd als degene die in 1942 de term epigenetica introduceerde als “de tak van de biologie die de actieve wisselwerking bestudeert tussen genen en hun producten, waardoor het fenotype ontstaat”.
Genen aan- en uitzetten
Er zijn allerlei metaforen verzonnen voor de relatie tussen genen en epigenetica, maar ik vind deze van Bryan Turner (Birmingham, Engeland) wel mooi: “DNA is slechts een bandje met informatie, en aan een bandje heb je niets zonder een afspeelapparaat. Epigenetica gaat over dat afspeelapparaat.” Het gaat in essentie om de manier waarop genen aan- en uitgezet worden. Is deze regulatie in balans of slaat hij door naar de een of andere kant. Daarop kunnen omgevingsfactoren invloed hebben via epigenetische veranderingen. Dat heeft effect op onze gezondheid en ook op de gezondheid van onze nakomelingen.
De leefstijl van opa
Luister en kijk voor een ook voor leken begrijpelijke uitleg van epigenetica naar het verhaal van een goede collega en vriend Lode Godderis voor de Universiteit van Vlaanderen. Onder de titel “Zit de levensstijl van je opa in jouw genen?” legt hij uit wat genetica is en hoe het bijvoorbeeld een rol speelt bij het ontstaan van kanker.
Hongerwinter
De hongerwinter in Nederland is vanuit het oogpunt van de genetica een natuurlijk experiment. De oorzaak van het extreme tekort aan voedsel lag echter niet aan het bevriezen van de rivieren, maar ontstond door de vanuit Londen gedirigeerde spoorwegstaking. Die begon in september 1944 en daarop zijn door de Duitse bezetter als represaille de voedseltransporten over het water verboden (zie hier). In het westen van Nederland was geen eten en daalde de calorie-inname inderdaad tot 500-600 cal per dag.
Hongerwinter studie
Pas toen het onderzoek naar de gevolgen van de hongerwinter eind jaren negentig van start ging, begon men iets te begrijpen van de gevolgen die dit met name had voor de mensen die zijn geboren direct na de Tweede Wereldoorlog. Hun moeder leed honger terwijl ze zwanger was en dit gaf de nakomelingen een andere start wat betreft de instelling van hun genen. Lees hier meer over, bijvoorbeeld in een recent online artikel van Guusje Hoek: Epigenetica; hoe de hongerwinter van ’44 mijn genen beïnvloedt”
Psychisch en lichamelijk
Epigenetische veranderingen ontstaan door fysische, chemische of zelfs psychische oorzaken (kindermishandeling als oorzaak is aangetoond) en kan leiden tot lichamelijke ziekten en aandoeningen, maar ook tot psychische aandoeningen als PTSS. Dat is niet zo vreemd als je bedenkt dat bij zeker tachtig procent van de aandoeningen sprake is van een samenspel tussen genetische aanleg en de invloed van omgevingsfactoren.
Voor het onderzoek naar het verband tussen blootstelling in het werk en gezondheid lijkt de epigenetica van groeiend belang voor het verklaren hoe werkfactoren kunnen leiden tot ziekte. Met name bij het ontrafelen van de mechanismen waarmee bijvoorbeeld chemische blootstelling kan bijdragen aan het ontstaan van kanker worden al grote stappen gezet. Reden genoeg om als professional of werkende in dit veld ten minste iets van dit nieuwe onderzoeksgebied te willen begrijpen.
Meer achtergrondinformatie over epigenetica vind je bijvoorbeeld bij Peter Joosten