Blootstelling aan chemische stoffen en beroepsziekten staat volop in de belangstelling. Het op de juiste manier vaststellen van de diagnose is nog slechts voor weinig aandoeningen nauwkeurig beschreven. In Nederland is dat wel het geval voor blootstelling aan oplosmiddelen en gevallen van CTE (chronisch toxische encefalopathie). Het Solvent Team voert hier klinische diagnostiek uit na verwijzing door bedrijfsarts of huisarts. In hoeverre hiermee alle gevallen wordt opgespoord is de vraag. In Finland is hier kort geleden naar gekeken en dat viel niet mee.
Oplosmiddelen en CTE
Wereldwijd wordt er veel gewerkt met organische oplosmiddelen. Miljoenen werknemers zijn eraan blootgesteld in verschillende industriële sectoren. Organische oplosmiddelen zijn vloeibare verbindingen waarin andere stoffen oplossen, vaak stoffen die onoplosbaar zijn in water zoals oliën, vetten, wassen, harsen, rubber en plastic materialen. Oplosmiddelen zitten in verven, vernissen, inkten, lijmen, verdunners en brandstoffen. Ze worden toegepast in bijvoorbeeld de textiel- en leerindustrie, in stomerijen, laboratoria en als grondstof in sommige industrieën.
Langdurige blootstelling aan oplosmiddelen kan blijvende schade veroorzaken aan het centrale zenuwstelsel, een aandoening die chronische toxische encefalopathie (CTE), organisch psycho syndroom of schildersziekte wordt genoemd. Hierbij is sprake van cognitieve klachten van met name het geheugen en de aandacht. Eenmaal ontwikkelt, geneest de aandoening niet, maar kunnen de klachten wel verbeteren na stoppen van de blootstelling. Omdat een relevante hoge blootstelling vrijwel uitsluitend plaatsvindt in het werk, is CTE of schildersziekte vaak een beroepsziekte.
Beroepsziekten en PAGO
De wereldwijde last van beroepsziekten is zwaar en elk jaar ondervinden miljoenen werknemers nadelige gezondheidseffecten van hun werk. Daarvan wordt een aanzienlijk deel niet onderkend. Niet onderkennen, niet diagnosticeren en niet rapporteren komt overal voor. Het al dan niet uitvoeren van gezondheidstoezicht op werknemers en de methoden voor het melden van beroepsziekten variëren sterk over landen. Er zijn ook nog veel landen waarin geen toezicht op rapportage bestaat. Meer dan 80% van de wereldwijde beroepsbevolking heeft geen toegang tot bedrijfsgezondheidszorg.
De vraag is of wanneer er wel toezicht is op de gezondheid van werknemers met bijvoorbeeld een relevante hoge blootstelling aan oplosmiddelen, de bijbehorende beroepsziekten wel worden opgespoord. In Finland is dit kortgeleden bekeken door Heidi Furu van de Universiteit van Helsinki. In theorie is het daar op orde, want in Finland zijn gezondheidsonderzoeken verplicht als werknemers worden blootgesteld aan gevaarlijke stoffen of factoren.
PAGO en CTE
In Finland worden ongeveer 20.000 werknemers (totale beroepsbevolking 2,5 miljoen werknemers) regelmatig blootgesteld aan oplosmiddelen. Zij ondergaan dus verplicht om de één tot drie jaar gezondheidsonderzoeken. De inhoud en frequentie van deze op blootstelling gebaseerde gezondheidsonderzoeken is vooraf vastgesteld. Bedrijfsgezondheidsdiensten voeren jaarlijks circa 200.000 op blootstelling gebaseerde gezondheidsonderzoeken uit.
Wanneer bij een dergelijk periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PAGO) aanwijzingen zijn voor CTE, kan de werknemer verder worden onderzocht. Dit gebeurt dan door het Finse Instituut voor Arbeidsgezondheid (FIOH). Zo worden momenteel jaarlijks vijf tot zeven gevallen van CTE op het werk vastgesteld. De meest voorkomende beroepen waarin CTE wordt gevonden industriële schilders, schilders in de bouw, hout afwerkers, drukkers, vloerenleggers, metaal ontvetters, botenbouwers en andere lamineerders die werken met glasvezel versterkte kunststoffen.
Doel van de studie
Het algemene doel van de studie was het bestuderen van op blootstelling gebaseerde arbeidsgezondheidsonderzoeken en de screening op beroepsziekten bij aan oplosmiddelen blootgestelde werknemers. De specifieke doelstellingen van het onderzoek waren:
- Nagaan of er nieuwe gevallen van CTE kunnen worden gevonden in Finland ondanks de al verplichte gezondheidsonderzoeken op het gebied van gezondheid en welzijn;
- De effectiviteit en kosten van CTE-screening beoordelen,
- De beperkingen van periodieke gezondheidsonderzoeken bij het opsporen van CSE in kaart brengen;
- Onderzoeken welke factoren verband houden met een slecht werkvermogen bij werknemers die aan oplosmiddelen zijn blootgesteld.
Stapsgewijs periodiek onderzoek
In het onderzoek zijn 3640 werknemers in industriële sectoren met risico op CTE ondervraagt met behulp van een vragenlijst. Hierin werd gevraagd naar blootstelling, eventuele symptomen die kunnen wijzen op CTE en naar de algemene gezondheid. Deelnemers met symptomen, voldoende blootstelling aan oplosmiddelen en geen andere verklaring voor symptomen werden uitgenodigd voor klinisch onderzoek door een bedrijfsarts. Vervolgens evalueerde een expertgroep alle gevallen en degenen met een vermoeden van CTE op het werk werden doorverwezen naar FIOH voor diagnostisch onderzoek. Als gevolg hiervan werden 18 nieuwe beroepsmatige veroorzaakte gevallen van CTE vastgesteld.
Opsporen kan eerder en goedkoper
De studie toont aan dat er in Finland nog steeds nieuwe gevallen van CSE kunnen worden opgespoord. CTE wordt onvoldoende opgespoord ondanks het verplichte systeem voor gezondheidsonderzoek op het gebied van gezondheid en welzijn. Intussen blijkt ook dat CTE effectief kan worden opgespoord met behulp van instrumenten die toepasbaar zijn in zowel de arbo- als de huisartspraktijk.
De onderzoekers hebben de kosten van de hierboven beschreven stapsgewijze screening vergeleken met die van de bedrijfsgezondheidskundige onderzoeken. Hierbij bleek dat de stapsgewijze screening een nieuw CTE geval kan opsporen tegen 1/30 van de kosten van een gebruikelijk bedrijfsgezondheidskundig onderzoek. Bovendien waren de opgespoorde werknemers met CTE jonger en was hun arbeidsongeschiktheidspercentage lager dan bij degenen die werden opgespoord door de arbodiensten (6,7% tegenover 74%). Dit geeft aan dat de stapsgewijze screening mildere gevallen opspoort of gevallen in een eerdere fase. Hierdoor kan met maatregelen het werkvermogen worden behouden.
Manco van periodiek onderzoek
In het onderzoek is ook retrospectief gekeken naar de patiëntendossiers van de arbodiensten waar de 18 gevallen van CTE waren geweest voor hun verplichte medische onderzoek. Daarbij bleek dat hoewel de op blootstelling gebaseerde periodieke gezondheidsonderzoeken verplicht werden uitgevoerd naar aanleiding van blootstelling, ze niet altijd de richtlijnen volgden. Algemene gezondheidsadvisering lijkt de op blootstelling gebaseerde problemen bij gezondheidsonderzoeken te overrulen.
Werkvermogen en CTE
De werkvermogen-index (WAI) en werkvermogen-scores (WAS) van aan oplosmiddelen blootgestelde werknemers zijn vergeleken met die van nationale referentiepopulaties. De studie toonde aan dat blootstelling aan oplosmiddelen een zwakke onafhankelijke risicofactor is voor slecht werkvermogen; het is vergelijkbaar met een hoog alcoholgebruik. Dit effect is echter lager dan het effect van leeftijd, het bestaan van andere ziekten en de arbeidssituatie.
Heidi Furu concludeert in dit onderzoek (haar proefschrift dat vrij toegankelijk is) dat dit onderzoek is uitgevoerd in een geïndustrialiseerd land met een uniek verplicht systeem van bedrijfsgezondheidszorg, goede arbeidshygiëne en afnemende blootstelling aan oplosmiddelen. Het betreft ook een zeldzame beroepsziekten. In andere landen en bij andere blootstellingen zal men echter waarschijnlijk ook geconfronteerd worden met dezelfde soort uitdagingen bij het opsporen van CTE. Actieve opsporing via een getrapt systeem is mogelijk en biedt voordelen omdat het eerder resultaat geeft. Dit biedt meer mogelijkheden voor preventie in een vroeg stadium met meer kans op resultaat.
Bron
Furu, H. M. (2020). Screening of chronic solvent encephalopathy: effectiveness, costs and workability.