Veilig werken met chemische stoffen staat volop in de belangstelling. Je zou denken dat de meeste aandacht daarbij zou gaan naar de meest risicovolle stoffen. Maar dat valt nog wel eens tegen, zeker wanneer je die stoffen op heel onverwachte plaatsen kunt aantreffen. Een van die stoffen is HF oftewel waterstoffluoride.
Gebruik van waterstoffluoride
Waterstoffluoride is een bijtend zuur waarbij in geconcentreerde oplossing vrijwel ieder anorganisch oxide kan worden opgelost. Waterstoffluoride wordt daarom veel toegepast
- als etsmiddel in de glasindustrie;
- in de halfgeleiderindustrie;
- om aluminium en uranium;
- als uitgangsproduct voor fluoridehoudende stoffen (teflon, cfk’s);
- als oplosmiddel van oxiden (“roest”) aan metalen oppervlakken zoals in vliegtuigonderdelen,(vooral nikkel-chroom oppervlakken) en bij het afwerken van gelaste of gesoldeerde onderdelen en het strippen van coatings;
- als oplosmiddel in laboratoria om verschillende stoffen in oplossing te houden.
- In verdunde oplossingen van waterstoffluoride wordt het veelal gebruikt als velgenreiniger (auto-onderhoud, autowasstraten etc.).
- Vloeibaar watervrij waterstoffluoride wordt gebruikt als katalysator in olieraffinaderijen tijdens de productie van hoogoctaanbenzine vanuit de C4-fractie.
- voor het maken van organische en anorganische fluorverbindingen.
- in de tandheelkunde
Incidenten met waterstoffluoride in Nederland
Meldingen van incidenten met waterstoffluoride komen zo nu en dan voor. Zo meldt de krant Tubantia op 10 juni 2016:
Vijf brandweermensen en twee medewerkers van de Urenco-fabriek in Almelo zijn vrijdagmorgen naar het ziekenhuis gebracht nadat ze het giftige zuur waterstoffluoride hebben ingeademd.
Interessant is ook het verhaal van de bevelvoerder Laurens Maarse van de brandweer Almelo over dit incident. Hij vertelt in twee video’s op de website hulpverlening.nl wat er gebeurde tijdens dit onverwachte gebeuren.
In 2017 was er op een laboratorium van de TU Delft een bedrijfsongeval waarbij vloeibare waterstoffluoride gemorst werd en in de handschoen liep. Bij dergelijke incidenten is gespecialiseerde EHBO (insmeren met de neutralisatiegel met calciumgluconaat) en opruimprotocol van groot belang om lange termijnschade te voorkomen. Lees hier de berichten over dit incident.
Ook bij de grote raffinaderijen gaat het soms mis. Zo doet zich op 31 juli 2017 ’s avonds om 21:52 uur een lekkage voor in een leiding van de HF Alkylatie fabriek van Shell Pernis. Bij die lekkage is in totaal circa 350 kilo koolwaterstoffen (vooral butanen) en 90 kilo waterstoffluoride (HF) vrijgekomen.
Een handzaam document in het Nederlands over de EHBO bij incidenten met waterstoffluoride vindt u hier. Het is een document van www.eurofluor.org
Letsel door waterstoffluoride in de autowasstraat
Omdat je met waterstoffluoride (HF) zo goed kunt reinigen en ontroesten, worden schoonmaakmiddelen met een betrekkelijk lage concentratie waterstoffluoride ook aangetroffen in bijvoorbeeld garages en autowasstraten. Zo kan het onder meer in velgenreiniger zitten.
Dat daarmee ook wel ongelukken kunnen gebeuren bleek uit een recent gepubliceerd onderzoek in de Verenigde Staten. In de staat Washington, waar uitstekende registraties van beroepsziekten en acute vergiftigingen bestaan – werd gekeken naar ongevallen met HF in de autowasstraten.
Over de periode 2001 – 2013 vonden ze 48 gevallen waarbij werknemers van garagebedrijven, autowasstraten en bestuurders van personen- en vrachtwagens in contact kwamen met HF. De helft van de gevallen (24) trad op in autowasstraten. Acht slachtoffers opgenomen in het ziekenhuis, waar een persoon overleed. Deze had HF ingeslikt. De anderen waren in meer of mindere mate via de huid blootgesteld.
Een typisch voorval is het morsen van de vloeistof met HF bij het overgieten van containers of vullen van spuiten. Dit komt met name voor waar productien zelf verdund moeten worden met water. Daarbij worden geconcentreerde oplossingen tot 20% HF gebruikt, terwijl de kant-en-klaar producten veel lagere concentraties van bijvoorbeeld 1% kennen.
Hierbij raakt de werkkleding en eventueel schoeisel nat van de vloeistof. Omdat hierbij niet direct pijn optreedt, loopt de werknemer hier vaak een poos mee door. Dat geeft HF de gelegenheid zich in en door de huid te “vreten”. De specifiek noodzakelijke EHBO-gel met calciumgluconaat is wellicht ook niet altijd beschikbaar. Uitgebreide chemische brandwonden en eventueel systemische effecten met hypocalcemie zijn dan mogelijk. Bij ernstige letsels is soms amputatie nodig en grote verwondingen moeten met huidtransplantaties worden behandeld.
De onderzoekers adviseren om waar mogelijk op zoek te gaan naar producten zonder HF of ten minste te kiezen voor al afgedunde producten om het risico te beperken.
Werknemers moeten weten met welke producten ze werken en wat daarvan de risico’s zijn. Ook moeten ze zich daartegen kunnen beschermen en moet adequate eerste hulp gegeven kunnen worden.
Het volledige artikel is online te lezen:
Reeb-Whitaker, C. K., Eckert, C. M., Anderson, N. J., & Bonauto, D. K. (2015). Occupational Hydrofluoric Acid Injury from Car and Truck Washing — Washington State, 2001–2013. MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report, 64(32), 874–877.
Lees ook:
Vijf toxidromen bij chemische blootstelling