Ziektebeeld
Blaaskanker is een woekering van de epitheelcellen (‘het slijmvliesweefsel van de binnenkant van de blaas’) van de blaas.
Aanvankelijk verloopt het ziekteproces zonder symptomen. Een vroeg symptoom is bloed in de urine.
Soms bestaan klachten die samenhangen met plassen: pijnlijk, moeizaam en/of vaak plassen; soms ook blaasontstekingen.
In meer gevorderde stadia kan sprake zijn van algemene malaise (‘ik voel me niet goed’), gewichtsverlies en pijn in de onderbuik.
Oorzaken
Het roken van sigaretten is de belangrijkste oorzaak van blaaskanker en verantwoordelijk voor ongeveer de helft van alle gevallen bij mannen en voor circa een derde van de gevallen bij vrouwen.
Daarnaast kan blootstelling in het werk een rol spelen, bijvoorbeeld aan aromatische amines. Het gaat om stoffen als beta-(β)-naphtylamine, benzidine, 4-aminobiphenyl en kleurstoffen die op benzidine gebaseerd zijn. Deze stoffen zijn zowel in Nederland als in de Europese Unie inmiddels al geruime tijd verboden. Bij de synthese van deze stoffen in de chemische industrie vond vroeger soms hoge blootstelling plaats. Deze stoffen werden veel gebruikt in onder andere de kleurstoffen-, rubber- en textielindustrie.
Ook blootstelling aan koolteerproducten en dieseluitlaatgassen (polycyclische aromatische koolwaterstoffen – PAK’s) geven een verhoogde kans op het ontstaan van blaaskanker.
In bepaalde beroepen (kapper, drukker, chemische reiniging) wordt een verhoogd voorkomen van blaaskanker aangetroffen, zonder dat de oorzaak duidelijk is.
In de onderstaande tabel vindt u de stoffen die door IARC (International Agency for Research on Cancer, een WHO-instelling) als (mogelijke) oorzaak van blaaskanker worden beschouwd:
Tabel 1: Blootstelling, beroepen en sectoren met een (mogelijk) hoog risico op blaaskanker (IARC: International Agency for Research on Cancer).
Groep 1: De stof (mengsel) of blootstelling in beroep is bij mensen kankerverwekkend
- 4-aminobiphenyl
- Aluminium, productie van
- Auramine, productie van
- Benzidine
- ß-Naphtylamine
- Vergassing van steenkool
- Koolteer, bitumen, asfalt
- Magenta, productie van
- Schilder (beroepsmatige blootstelling)
- Rubberindustrie
Groep 2A: De stof (mengsel) of blootstelling in beroep is bij mensen waarschijnlijk kankerverwekkend
- 4,4′-methyleen-bis-chlooraniline (MOCA)
- Kleurstoffen op basis van benzidine
- Benzo [a] pyreen
- Dieseluitlaatgassen
- Kapper (beroepsmatige blootstelling)
- p-Chloor-o-toluidine en de sterke zure zouten daarvan
- Tetrachloorethyleen
Group 2B De stof (mengsel) of blootstelling in beroep is bij mensen mogelijk kankerverwekkend
- Stomerij, chemisch reinigen, dry cleaning (beroepsmatige blootstelling)
- Drukprocessen (beroepsmatige blootstelling)
- Textielindustrie (beroepsmatige blootstelling)
Diagnostiek
Aantonen van bloed in de urine
Cystoscopie (blaaskijken), biopt nemen (Stukje weefsel wegnemen voor onderzoek)
Beeldvormend onderzoek, om een beeld te krijgen van de aard van de tumor en mogelijke uitzaaiingen naar andere organen: CT-scan, MRI-scan
Om een relatie met het werk te kunnen vaststellen moet de blootstelling aan een of meer van de hierboven genoemde chemische stoffen over een lange periode nauwkeurig in kaart worden gebracht.
Vóórkomen
Per jaar worden er in Nederland ruim 4.500 kwaadaardige blaastumoren ontdekt. Blaaskanker komt ongeveer 4 keer vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. De ziekte kan op alle leeftijden ontstaan, maar de meeste mensen met blaaskanker zijn boven de 60 jaar.
Blootstelling aan toxische stoffen in het beroep kan blaaskanker veroorzaken; in ongeveer 4-10% van de gevallen van blaaskanker in geïndustrialiseerde landen wordt het werk als oorzaak beschouwd. Vooral indien de tumor voorkomt op een voor blaaskanker ongewoon jeugdige leeftijd (vóór het 60-ste levensjaar) is onderzoek naar beroepsfactoren aangewezen
Een genetisch bepaalde verhoogde gevoeligheid door verschillen in de omzetting van toxische stoffen (acetylering) kan een rol spelen. In individuele gevallen is het lastig de oorzaak te duiden. Op basis van epidemiologische gegevens (groepsonderzoek) kunnen op groepsniveau wel oorzaken aangewezen worden.
In ontwikkelingslanden wordt blaaskanker ook gezien na chronische blaasontstekingen door schistosomiasis (bilharzia – parasietinfectie, die vooral in Afrika voorkomt).
Preventie
Vervanging van aromatische amines door andere stoffen, minimalisering van de blootstelling aan PAK’s.
Op de website van het programma Versterking Arbeidsomstandighedenbeleid Stoffen (VASt); stimuleert en ondersteunt het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) ondernemers om het werken met gevaarlijke (kleur)stoffen in de praktijk veiliger te maken. Hieronder vindt u de eindresultaten en de ontwikkelde instrumenten in enkele relevante branches:
– Textiel- en tapijtindustrie
– Rubber- en kunststofindustrie
Hebt u bovengenoemde klachten en werkt u of heeft u in het verleden gewerkt met mogelijk kankerverwekkende stoffen, raadpleeg dan uw huisarts of bedrijfsarts.