Ziektebeeld
Huidkanker ontstaat vrijwel altijd in de opperhuid. De twee vormen van huidkanker die het meeste voorkomen, ontstaan uit de cellen van de opperhuid zelf: basaalcelkanker en plaveiselcelkanker. Samen vormen zij ongeveer 90% van de huidtumoren. Het melanoom, dat ontstaat uit de pigmentcellen in de opperhuid, komt bij circa 10% van de patiënten met huidkanker voor.
Basaalcelkanker: Bij ongeveer 70% van de mensen met huidkanker gaat het om basaalcelkanker. Deze vorm van huidkanker komt vooral voor bij mensen van 45 jaar en ouder. Basaalcelkanker groeit zeer langzaam, zaait, uitzonderingen daargelaten, nooit uit en komt vooral voor in het gezicht. Het ziet er uit als een glad, glazig knobbeltje, dat heel langzaam groeit. Op den duur ontstaat in het midden een zweertje met daaromheen een rand met een parelachtige glans.
Plaveiselcelkanker: Bij ongeveer 20% van de mensen met huidkanker gaat het om Deze vorm van huidkanker komt vooral voor bij mensen van 60 jaar en ouder. Plaveiselcelkanker groeit sneller dan basaalcelkanker. Als het niet behandeld wordt, zaait plaveiselcelkanker uit. Dat gebeurt meestal via de lymfeklieren in de buurt van de tumor.
Plaveiselcelkanker ziet er meestal anders uit dan basaalcelkanker. Meestal begint het als een rozerood knobbeltje, soms met een schilferend korstje erop. Als dit korstje wordt afgestoten, blijft er een oppervlakkig zweertje achter dat niet geneest.
Melanoom: Een melanoom ontstaat uit de pigmentcellen in de huid, de melanocyten. Meestal op een plaats waar al een moedervlek zat. Deze verandert dan van grootte, dikte, kleur of begint te jeuken of te bloeden. Maar soms ontstaat een melanoom uit pigmentcellen in een volstrekt ‘gave’ huid. Een melanoom groeit betrekkelijk snel en kan bovendien in een vrij vroeg stadium uitzaaien. Meestal gebeurt dat naar de lymfeklieren in de buurt van de tumor. Soms zaait het gezwel via het bloed uit naar andere organen, zoals de hersenen, de longen en de lever. Ook kunnen er uitzaaiingen elders in de huid ontstaan. Het melanoom is verantwoordelijk voor tweederde van de sterfgevallen door huidkanker.
Oorzaken
Huidkanker kan ontstaan door ultraviolette straling (UV-straling) of door direct contact met kankerverwekkende stoffen.
UV-straling: Het ontstaan van huidkanker houdt verband met de totale hoeveelheid ultraviolette (UV) straling waaraan een mens in de loop van zijn leven is blootgesteld. De ultraviolette straling van de zon en van zonneapparatuur (hoogtezon, zonnebank) moet bij elkaar worden opgeteld. Er bestaan drie soorten UV-straling, UV-A, UV-B en UV-C. Vooral de UV-B straling zou verantwoordelijk zijn voor de schadelijke werking op de huid. Toch zijn er aanwijzingen dat ook bij een hoge blootstelling aan UV-A de kans op huidkanker toeneemt. UV-C straling bereikt de aarde niet. Hoe hoger de UV-blootstelling in de jeugdjaren, hoe groter het risico van basaalcelkanker op latere leeftijd. Naarmate een mens in zijn leven vaker verbrandt (zonnebrand), neemt het risico op huidkanker toe. Ook bij lassen kan UV-B straling vrijkomen. Verder wordt in toenemende mate in de grafische industrie gewerkt met inkten, lakken, kunststoffen, folies en gietmassa’s die uitharden (of drogen) onder invloed van UV-B straling.
Ioniserende straling – radioactieve straling
Kankerverwekkende stoffen: blootstelling aan sommige kankerverwekkende stoffen op het werk verhoogt de kans op huidkanker. Het gaat om stoffen zoals PAK’s (polycyclische aromatische koolwaterstoffen, dit zijn bestanddelen van teer, asfalt en bitumen) en stoffen als arseen en bis-chloormethylether. Dit geldt ook voor het inmiddels verboden psoraleen in cosmetica en bruiningsmiddelen.
Diagnostiek
In eerste instantie zal de huidaandoening door de huisarts worden beoordeeld. Deze kan besluiten het plekje te verwijderen en te laten onderzoeken. De huisarts kan ook doorverwijzen naar een huidarts (dermatoloog) of een chirurg.
Heeft de specialist het vermoeden dat er sprake is van huidkanker, dan zal er een stukje van het weefsel moeten worden verwijderd om het te laten onderzoeken. Meestal gebeurt dit onder plaatselijke verdoving en dit wordt biopsie genoemd.
Heeft de specialist aanwijzingen dat er sprake is van een melanoom, dan zal de tumor in zijn geheel worden weggehaald.
Een patholoog onderzoekt het verkregen weefsel onder de microscoop: histologisch onderzoek. Alleen door dit onderzoek is definitief vast te stellen of het om kanker gaat. Is dat het geval, dan kan de patholoog tegelijkertijd vaststellen welke vorm van huidkanker het betreft.
Als de oorzaak van de huidkanker overwegend in het werk ligt, spreken we van werkgebonden kanker of beroepskanker.
Vóórkomen
Huidkanker is de meest voorkomende kanker in Nederland. Dit geldt zowel voor mannen als voor vrouwen. Huidkanker wordt naar schatting bij 25.000 mensen per jaar vastgesteld.
Door overmatige blootstelling aan ultraviolette straling van zonlicht lopen buitenwerkers als boeren en bouwvakkers vier tot vijfmaal meer risico op huidkanker dan mensen die binnen werken. Mensen met een lichte huid lopen meer risico op huidkanker dan mensen met een donkere huid.
Blootstelling aan PAK’s en PAK-houdende verbindingen vond in Nederland vooral in het verleden plaats onder asfaltwegenbouwers, dakdekkers, lassers en schoorsteenvegers. Toch speelt dat ook nu nog een rol, omdat huidkanker pas 20 tot 30 jaar na blootstelling ontstaat.
Preventie
Wat kunnen werknemers zelf doen om huidkanker te voorkómen?
- Huid beschermen
- Huid beschermen tegen direct zonlicht.
- Huid bedekken met kleding (pas op: veel kleding laat toch zonlicht door!).
- Huid insmeren met zonnebrandcrème met een hoge beschermende factor.
- Contact vermijden met en dragen van huidbescherming tegen chemische stoffen.
- Huidinspectie
- Regelmatige huidinspectie. De meeste huidkankers zijn in een vroeg stadium goed te genezen. Het komt er dus op aan de huid in de gaten te houden en bij twijfel huis- of bedrijfsarts te raadplegen.
- Let daarbij op vlekken die:
- Vlekken die van kleur, vorm of dikte veranderen.
- Vlekken die gaan jeuken of bloeden.
- Moedervlekken, oude littekens en zweren die moeilijk genezen.
Wat kunnen werkgevers doen om huidkanker te voorkómen?
Het is belangrijk om als werkgever te weten of de arbeidsomstandigheden in het bedrijf een risico kunnen vormen voor het ontstaan van huidkanker. Een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) door de preventiemedewerker, arbocoördinator of Arbodienst is daarvoor het aangewezen instrument. Zijn er dergelijke omstandigheden, dan verdienen maatregelen aan de bron de voorkeur. Is dit niet goed mogelijk dan komen beschermende kleding en beperking van de duur van de blootstelling in aanmerking. Vaak is echter ook gedragsverandering nodig, zowel van management als van personeel. Deskundige hulp is dan noodzakelijk, bijvoorbeeld van het Koningin Wilhelmina Fonds (KWF) dat huidvoorlichtingscampagnes heeft ontwikkeld voor de groene en agrarische sector.