Werkende mensen die kanker krijgen vragen zich mogelijk af of hun ziekte veroorzaakt is door het werk.
Met enige regelmaat heb ik zowel als bedrijfsarts als via het NCvB en de PMA die vraag gekregen. Of ik voor een patiënt met kanker wilde beoordelen of de oorzaak of oorzaken van de kanker in het werk hadden gelegen.
Het gaat dan om het stellen van een individuele etiologische diagnose. Iets dat bijzonder moeilijk is. Als bedrijfsarts en ook als expert die alleen toegang heeft tot de literatuur kom je vaak niet verder dan een vermoeden van een verband.
Deze conclusie berust op een aantal overwegingen:
1. Kanker is niet één ziekte, maar kent allerlei typen
Kanker komt vaak voor en is in Nederland één van de belangrijkste doodsoorzaken. Het is een complexe en multifactoriële ziekte die zijn geheimen maar stap voor stap prijs geeft. Het is eigenlijk ook een verzameling van ziekten. Verschillende typen kanker kunnen qua ernst, beloop, behandelbaarheid, maar ook qua oorzaken sterk uiteenlopen. Er is in de wetenschappelijke literatuur nog onvoldoende kennis om voor uiteenlopende vormen van kanker alle risicofactoren in kaart te brengen.
2. Kanker heeft vele oorzaken, zowel in de genen als in de omgeving in de breedste zin van het woord
Het gaat bij de oorzaken van kanker altijd om een samenspel tussen genetische factoren en invloeden van buiten. En die kunnen per type van kanker variëren. Wetenschappers schatten dat slechts 10-20 procent van de kankers volledig door genetische risicofactoren wordt bepaald. Dat betekent dat dus 90-80 procent ook afhangt van niet-genetische factoren. Daarbij zal niet iedereen met een risicovol gen ook daadwerkelijk kanker ontwikkelen. Vaak is onbekend waarom. Ook hierbij spelen andere factoren een rol: zoals levensstijl (roken, alcohol, beweging) en blootstelling aan kankerverwekkende stoffen. Maar de huidige kennis over het ontstaan van kanker is nog altijd fragmentarisch van aard. Om in een specifiek geval een etiologische diagnose te kunnen stellen, moet een ingewikkelde puzzel met heel veel stukjes worden gelegd.
3. Kennis over de oorzaken van kanker komt uit epidemiologisch onderzoek, waarmee je wel iets over het risico in groepen kunt zeggen, maar dat moeilijk te vertalen is naar het individu
Omdat kanker een veel voorkomende ziekte is, blijft het dan nog lastig om een toename aan kanker te ontdekken en te koppelen aan de eerdere blootstelling. Het alternatief is bij nu vastgestelde kankergevallen terugkijken naar de blootstelling van tientallen jaren geleden. Het moge duidelijk zijn dat een zodanig lange periode ervoor zorgt dat deze blootstelling meestal onvoldoende precies en onvolledig kan worden gemeten. Dat maakt het dus moeilijk om een uitspraak te doen over het werkelijk risico bij mensen.
Een aantal instanties probeert deze ontwikkelingen bij te houden. Een daarvan is het Internationaal Agentschap voor Onderzoek naar Kanker (IARC, Lyon Frankrijk) dat voortdurend informatie uit kankertesten en epidemiologisch onderzoek verzamelt en beoordeelt. Zij kijken voor mogelijk kankerverwekkende factoren vooral naar de mate van bewijs die er voor bestaat en delen die in naar:
- bewezen (klasse 1),
- mogelijk (klasse 2A),
- waarschijnlijk (klasse 2B) en
- niet kankerverwekkend (klasse 3).
In berichten hierover wordt “bewezen, mogelijk en waarschijnlijk” al snel begrepen als “kankerverwekkend”, terwijl de indeling alleen iets zegt over het niveau van het bewijs en niet over de grootte van het risico. Een stof die het kankerrisico maar in beperkte mate verhoogt, kan dus in eenzelfde klasse ingedeeld worden als een stof die het risico verdubbelt. Dus onder het etiket “kankerverwekkend” vallen zowel stoffen met een groot en met een klein risico voor de mens.
4. In individuele gevallen is bewijs van blootstelling aan een kankerverwekkende stof niet genoeg; het gaat ook om een beoordeling van de duur en intensiteit van de blootstelling en of de latentietijd klopt met de gegevens uit de literatuur.
Hoewel het logisch lijkt dat je kanker krijgt van kankerverwekkende stoffen, is dat toch niet zo. Het risico hangt namelijk niet alleen af van de mate waarin een stof kankerverwekkend is, maar ook van de blootstelling (hoeveel en hoe lang), de blootstelling aan andere stoffen, de genetische aanleg en waarschijnlijk nog vele andere factoren die we nu nog niet kennen. Uiteindelijk is het ontstaan van kanker een kansspel met veel verschillende factoren. Om een uitspraak te kunnen doen over een individuele etiologische diagnose moeten al deze factoren in kaart gebracht worden en dat zal de hele levensloop moeten beslaan. Vervolgens moet worden beoordeeld welke factor uiteindelijk bepalend is geweest voor het ontstaan van de kanker. Dit laatste is in de praktijk bijzonder moeilijk.
Lees ook: