Over de gezondheidsrisico’s van brandweerpersoneel is in de afgelopen jaren veel geschreven. Door de blootstelling aan rook, roet en andere chemische stoffen, lopen brandbestrijders een risico op verschillende aandoeningen, waaronder kanker. Het International Agency for Research on Cancer (IARC) heeft werken als brandweerman geclassificeerd als mogelijk carcinogeen voor mensen (Groep 2B). Het onderbouwende rapport stamt uit 2010 en is gebaseerd op zes cohortstudies van verschillende omvang (2000-5000).

Melanoom epidemiologie

Een van de vormen van kanker die uit de onderzoeken naar voren komt met een (licht) verhoogd risico bij brandweerlieden, is melanoom, een vorm van huidkanker. In de bovengenoemde cohorten gaat het om gestandaardiseerde incidentie ratio’s (SIR) van 1,1 – 1,8. In een case-controle onderzoek was de Odds Ratio (OR) 1,5 (95% Betrouwbaarheid Interval 1,33 – 1,70).

In het licht van de hieronder beschreven casus, hebben Brinchmann et al. 2022 de epidemiologische informatie uit Scandinavië onder de loep genomen. De uitkomsten waren niet eenduidig. Kullberg et al. vond in een cohort van 1080 brandweerlieden in Stockholm geen verhoogd risico op melanoom; drie gevallen gaven een SIR van 0,3 (95% BI 0,06 – 0,88).

Pukkala et al. vond in de Nordic Occupational Cancer (NOCCA) studie in een historisch prospectief cohort van 16.422 brandweerlieden wel een verhoogd risico op melanoom (SIR 1,25; 95% BI: 1,03 – 1,51). In de laatste follow-up van deze studie werd onder 8136 brandweerlieden een SIR van 1,22 (95% BI 0,95 – 1,54) gevonden.

Een vergelijkbare uitkomst worden berekend in een recente meta-analyse onder brandweerlieden en kanker: SIR van 1,21 (95% BI 1,02 – 1,45) voor werken bij de brandweer en melanoom risico. De onderzoekers concluderen dat de incidentie in de afgelopen decennia is gestegen, waarbij geleidelijk meer mannen dan vrouwen worden getrokken.

Casus brandweerman met melanoom

Bij de hier beschreven casus gaat het om een melanoom met een onbekende primaire tumor (melanoma of unknown primary site (MUP)). Deze MUP’s komen vaker bij mannen voor, maar vormen slechts 3% van alle melanomen. De onderzoekers proberen de toxicologische basis te achterhalen voor de relatie tussen brandweerwerk en melanoom risico.

Bij een man van 61 wordt in 2010 op basis van weefselonderzoek van een lymfeklier in de nek en een uitzaaiing naar de linker long de diagnose melanoom gesteld. Het melanoom zelf wordt niet gevonden. Deze uitzaaiingen zijn chirurgisch verwijderd, evenals later in de speekselklier en in de hersenen. Hij is aanvullend behandeld met radiotherapie en later met palliatieve immuuntherapie.

Expositie

IARC noemt blootstelling aan zonlicht, kunstmatig UV-licht en PCB’s (Polychloorbifenylen) als kankerverwekkend in relatie tot melanomen. Voor de relatie met PCB’s is er voldoende bewijs bij mensen voor deze relatie. PCB-blootstelling kan plaatsvinden bij het produceren en repareren van condensatoren en transformatoren, afvalverbranding, brandbestrijding en recycling. Niettemin is er nog discussie over de relatie tussen PCB-blootstelling en melanoom risico.

Voor brandweerlieden geldt dat zij beschermende kleding dragen tegen UV-straling, warmtestraling en chemische risico’s. Dit zou hen moeten beschermen, maar doordat stoffen in de kleding kunnen worden opgenomen (bijvoorbeeld roet) kan ook sprake zijn van extra blootstelling via de kleding. Bij de beoordeling van het melanoom risico door blootstelling aan stoffen, wordt vooral gedacht aan toxische gassen en rook. Dit zijn mengsels van gassen en deeltjes die sterk kunnen verschillend in chemische samenstelling (gehalte PCB’s, Polycyclische koolwaterstoffen (PAK’s), benzeen etc.). Verlengde expositie via contact van kleding of handschoenen met de huid en blootstelling aan UV-straling moet ook worden meegenomen.

Blootstelling in de casus

De man heeft een lichte huid, maar heeft nooit brandwonden opgelopen met littekenweefsel tot gevolg. Hij drinkt zelden alcohol en is fysiek actief (binnen en buiten). Hij houdt niet van zonnebaden en is ook niet blootgesteld aan UV in de vrije tijd.

De man heeft gedurende 33 jaar (1973-2006) gewerkt als actief brandweerman. Er is een poging ondernomen om zijn blootstelling in het verleden vast te stellen, maar dit is heel lastig. De variatie in bestreden branden is groot en er zijn nooit metingen gedaan van blootstelling tijdens brandbestrijding.

Hij werkte in een stedelijke omgeving met veel industriële activiteit. De typen branden varieerde van huizen, voertuigen en boten tot industriële gebouwen en processen en natuurbranden. De persoonlijke beschermingsmiddelen waren in de eerste jaren vaak beperkt beschikbaar, ook bij industriebranden met zorgwekkende stoffen.

PCB’s

PCB’s werden vooral veel toegepast in de jaren vijftig, zestig en zeventig van de vorige eeuw. In latere jaren was toepassing niet meer toegestaan. Maar in gebouwen was het wel aanwezig en zo dus wel een mogelijk risico bij brand. Onderzoek onder brandweerlieden in Siberië laat zien dat blootstelling aan rook, met name bij afvalbranden, kan leiden tot verhoogde Pcb-concentratie in het bloed. Deze persistente stoffen verdwijnen maar langzaam als er geen blootstelling meer is. Het is dus mogelijk om door bepaling van PCB in bloed of weefsel een idee te krijgen over eerdere blootstelling. Maar bij de brandweerman van de casus zijn geen bloed- of weefselstalen meer beschikbaar om het PCB-gehalte te bepalen. Gezien zijn werkzaamheden sinds 1973 bij afvalbranden, huis en industriële branden is blootstelling zeer wel mogelijk.

Conclusie van de onderzoekers en instanties

Op basis van het bovenstaande bewijs uit epidemiologisch en toxicologisch onderzoek is het melanoom bij deze brandweerman erkend als beroepsgebonden kanker door de Noorse instanties. De man kreeg hierop een uitkering wegens een erkende beroepsziekte. Dat is vrij uitzonderlijk, want in Europa wordt melanoom in 8 van de 27 landen van de EU plus Groot-Brittannië erkend als beroepsgebonden kanker.

Bron

Bendik C Brinchmann, Merete D Bugge, Karl-Christian Nordby, Jose Hernán Alfonso, Firefighting and melanoma, epidemiological and toxicological associations: a case report, Occupational Medicine, Volume 72, Issue 2, March 2022, Pages 142–144,