Een dierenarts vraagt zich af of zijn klachten van hoofdpijn en tintelingen in de handen wellicht veroorzaakt worden door zijn werk. Hij werkt vooral bij varkensboeren en merkt dat hij vaak last heeft van hoofdpijn na een bezoek aan varkensstallen. Soms heeft hij ook tintelingen in de handen die autorijden moeilijk maken.

De literatuur beschrijft wel gezondheidsklachten tijdens en na verblijf in varkensstallen, maar concentreert zich vooral op de effecten van blootstelling aan stof en damp op de luchtwegen. Vooral organisch stof is een boosdoener en veroorzaakt bijvoorbeeld het toxisch organisch stof syndroom. Maar ook astma en een toename van bronchiale hyperreactiviteit worden beschreven. Bij de dierenarts gaat het vooral om ernstige hoofdpijn, die het karakter van migraine lijkt te hebben. Ook heeft hij klachten die bij perifere neurologische schade zouden kunnen passen, maar ook door bijvoorbeeld hyperventilatie kunnen ontstaan.

Wat zegt de literatuur?

Voor het beantwoorden van de vraag is een kort literatuuronderzoekje uitgevoerd om vast te stellen of (milde) neurotoxisch klachten in varkensstallen in de literatuur zijn beschreven. Bij het zoeken in de literatuur naar hoofdpijn en/of migraine en het werken in varkensstallen vinden we een beperkte hoeveelheid artikelen. Zie voor de links de bronnenlijst

Het eerste artikel (S. Schiffman, 1998) gaat over de gevolgen voor de gezondheid van veeteelt geur/stank. Hier wordt vooral gekeken naar VOC’s (vluchtige organische stoffen) en worden 4 verschillende mogelijke werkingsmechanismen besproken:

• rechtstreekse toxische effecten
• irritatie van ogen, neus en keel
• stimulatie van sensorische zenuwen (directe prikkeling van vijf hersenzenuwen zoals olfactorius, trigeminus en vagus) door neurochemische inwerking van stoffen leidend tot klachten
• cognitieve en emotionele oorzaken, een aangeleerde reactie op stank

Bij de uitgebreide variëteit aan klachten worden zowel hoofdpijn, als sinus hoofdpijn en migraine genoemd. Het artikel gaat uitgebreid in op mogelijke mechanismen en mogelijke risicostoffen.

In varkensstal lucht komen onder meer de volgende stoffen voor: ammoniak (NH3), zwavelwaterstof (H2S), endotoxinen, fijnstof deeltjes en VOC’s (vluchtige organische stoffen). In het onderzoek van Schiffman in 2005 (S. S. Schiffman, Studwell, Landerman, Berman, & Sundy, 2005) werden 48 vrijwilligers blootgesteld aan verdunde stallucht van varkensstallen. Hieruit blijkt dat de proefpersonen relatief snel en veel klachten aangeven. Zij geven met name significant meer hoofdpijn (diverse typen, waaronder migraine), oogirritatie en misselijkheid dan vrijwilligers die niet waren blootgesteld. Er werden na deze korte en experimentele blootstelling geen verschillen gevonden in de objectieve gezondheidsparameters. Schiffman heeft geen verklaring voor de  klachten en gaat uit van een vorm van ‘overload’ mechanisme, omdat de concentraties van elk van de aanwezige stoffen te laag is om effecten van te verwachten.

Zwavelwaterstof?

Bij het zoeken naar een verband tussen hoofdpijn en ammoniakblootstelling in PubMed zijn geen artikelen gevonden, bij de combinatie zwavelwaterstof (H2S) en hoofdpijn echter wel.

Hirsch (Hirsch, 2002) beschrijft vier gevallen van patiënten met uiteenlopende neurologische klachten na blootstelling aan H2S in zodanig lage doses dat het niet leidde tot bewusteloosheid. In zijn abstract vind je een uitgebreide gevalsbeschrijving.

De Noorse onderzoeker Sjaastad (Sjaastad & Bakketeig, 2006) onderzocht verschillende soorten zeldzame hoofdpijn in het Noorse Vågå. Hij beschrijft onder meer twee gevallen van hoofdpijn bij werknemers van een afvalwaterzuivering. Deze zouden te wijten zijn aan blootstelling aan relatief hoge doses H2S. Hij noemt dit Hydrogen Sulphide headache. De gevallen zijn hieronder beschreven.

In twee artikelen, van Davis (Davis, Kamel, Hoppin, Nelson, & Silbergeld, 2011) en Vegosen(Vegosen et al., 2012) wordt ingegaan op het voorkomen van neurologische symptomen bij kippen-, varkensboeren, melkveehouders en slachtveehouders in een groot cohort dat deelneemt aan de Agricultural Health Study in de Verenigde Staten (zie abstracts). Onder veehouders kwamen klachten over zwakte en een doof gevoel in armen en benen vaker voor dan verwacht. Er wordt gewezen op een mogelijk verband met het syndroom van Guillain-Barré, dat weer veroorzaakt zou kunnen worden door een infectie met Campylobacter jejuni. Maar in de artikelen worden ook andere oorzaken niet uitgesloten.

Geen ondubbelzinnige conclusie

Uit deze poging om een verklaring voor de klachten van de dierenarts te vinden, komen wel mogelijkheden, maar geen ondubbelzinnige verklaringen naar voren. Zelf was hij in overleg met zijn huisarts aan het experimenteren met het gebruik van een masker in de varkensstal. De eerste resultaten daarvan zijn positief.

Bronnen

Hirsch, A. R. (2002). Hydrogen sulfide exposure without loss of consciousness: chronic effects in four cases. Toxicology and Industrial Health, 18(2), 51–61. doi:10.1191/0748233702th131oa

Schiffman, S. (1998). Livestock odors: implications for human health and well-being. Journal of Animal Science, 1343–1355. Retrieved from http://www.animal-science.org/content/76/5/1343.short

Schiffman, S. S., Studwell, C. E., Landerman, L. R., Berman, K., & Sundy, J. S. (2005). Symptomatic Effects of Exposure to Diluted Air Sampled from a Swine Confinement Atmosphere on Healthy Human Subjects. Environmental Health Perspectives, 113(5), 567–576. doi:10.1289/ehp.6814

Sjaastad, O., & Bakketeig, L. S. (2006). Hydrogen sulphide headache and other rare, global headaches: Vågå study. Cephalalgia : an international journal of headache, 26(4), 466–76. doi:10.1111/j.1468-2982.2005.01044.x

Vegosen, L., Davis, M. F., Silbergeld, E., Breysse, P. N., Agnew, J., Gray, G., Freeman, L. B., et al. (2012). Neurologic symptoms associated with cattle farming in the agricultural health study. Journal of occupational and environmental medicine / American College of Occupational and Environmental Medicine, 54(10), 1253–8. doi:10.1097/JOM.0b013e31825a2574