Het klinkt als een recreatie drug, maar is een stofje dat gebruikt wordt bij het maken van plastic: pyromellitic dianhydride (PMDA). Het behoort tot de groep van de reactieve zure anhydriden die veel worden gebruikt bij het maken van thermoplastische producten en zeer bestendige coatings. Mede vanwege hun reactieve eigenschappen iwerken anhydriden irriterend op de longen, maar ze kunnenook overgevoeligheid veroorzaken.
De term “anhydride” komt van het Griekse “anudros” dat “zonder water” betekent. Chemisch gezien is een anhydride een verbinding die ontstaat wanneer water wordt onttrokken aan een andere verbinding. De molecuulformule van de funktionele groep van anhydriden is R-C(=O)-O-(O=)-R.
Drie Denen met astma
Een recent Deens onderzoek doet verslag van drie gevallen van astma ten gevolge van blootstelling aan PMDA in een bedrijf waar plastic folie wordt geproduceerd. De eerste patient (casus A) is een 52-jarige man, werkzaam sinds 16 jaar als onderhoudstechnicus. Hij had nooit eerder longklachten en is een ex-roker. De tweede patient (casus B) is een 46-jarige man, die sinds 4 jaar als operator in het extrusieproces werkt. Hij heeft nooit gerookt en nooit eerder longproblemen gehad. De derde patient is een eveneens 46-jarige man die sinds 24 jaar bij het bedrijf werkt als elektricien. Hij rookt niet en had vroeger zowel hooikoorts als atopisch eczeem.
Het bedrijf gebruikt PMDA sinds 2008 om de viscositeit van het plastic te beinvloeden. Aanvankelijk werd de stof als poeder uit 10 kg zakken direct in een trechter gestort. Later werd het storten afgeschermd om de stofblootstelling te verminderen. In 2014 werd een nieuwe en grotere extruder geinstalleerd. Hierbij werd het PMDA poeder toegevoegd via een half-open doseersysteem enkele meters boven de grond. Begin 2015 werd de lokale afzuiging uitgeschakeld omdat reparatie nodig was.
Onderzoek bij bedrijf en patiënten
De drie werknemers ontwikkelden de klachten een aantal maanden na de introductie van de nieuwe extruder. De klachten traden vooral op bij het verwisselen van filters en tijdens reparaties. Hierbij werd soms wel en soms geen adembescherming gedragen.
Nadat de werknemers zich met hun klachten tot de bedrijfsgeneeskundige dienst hadden gewend, werd eerst de werkplek uitgebreid bekeken om na te gaan welke risico’s er waren. Ook werden peak flow metingen uitgevoerd, tijdens het werk en in het weekend. Vervolgens werd uitgebreid longfunctieonderzoek verricht.
De diagnose beroepsastma door PMDA werd uiteindelijk gesteld na een specifieke inhalatie test met een mengsel van 10% PDMA en 90% lactose uitgevoerd over twee dagen. Zo werd bij alle drie een immunologische reactie van het late type vastgesteld, die optrad 4-12 uur na de blootstelling. Het leidde tot een daling van de eenseconde waarde met respectievelijk 19%, 15% en 16%. Bij een van de mensen daalde na 21 uur de eenseconde waarde met 21%.
Het precieze mechanisme waarmee zure anhydrides astma kunnen geven is niet volledig duidelijk. Het zijn immers ook bekende irriterende stoffen en dat effect kan hier ook niet volledig worden uitgesloten.
Het bedrijf heeft de afzuiging verbeterd en een stricter beleid opgesteld met betrekking tot persoonlijke beschermingsmiddelen. Uiteindelijk is men ook afgestapt van het gebruik van PMDA.
Bron:
Madsen MT, Skadhauge LR, Nielsen AD, et al Pyromellitic dianhydride (PMDA) may cause occupational asthma Occup Environ Med 2019;76:175-177.
Lees ook: