Blootstelling aan silica of respirabel kwarts wordt met steeds meer aandoeningen in verband gebracht, zoals silicose en longkanker. Maar in de afgelopen jaren zijn ook verschillende epidemiologische studies gedaan naar de beroepsmatige blootstelling aan respirabel kwarts (cristalline silica in het Engels) en auto-immuunaandoeningen zoals bijvoorbeeld reumatoïde artritis. Uit die studies kwamen aanwijzingen voor een verband. Hoog tijd dus om de literatuur eens op een rijtje te zetten. Dat is recent gedaan door Italiaanse onderzoekers van de universiteit van Brescia, Morotti et al. (2021). Hieronder een samenvatting van hun bevindingen.

Wat is reumatoïde artritis?

Reumatoïde artritis (RA) kenmerkt zich door gewrichtsontstekingen van vooral de kleine en middelgrote gewrichten. Het komt in de algemene bevolking voor bij 0,5-1% van de mensen. Op de site van Reuma Nederland wordt RA als volgt omschreven: de gewrichtsontstekingen ontstaan omdat het een auto-immuunziekte is: je afweersysteem keert zich tegen je eigen lichaam. Bij vrijwel alle patiënten zijn specifieke antilichamen aantoonbaar in het bloed.

RA kan sluipend beginnen of plotseling ontstaan. RA is een chronische aandoening en verloopt wisselend: perioden waarin je (veel) last hebt van gewrichtsontstekingen wisselen af met perioden waarin je weinig of geen gewrichtsontstekingen hebt. RA komt op alle leeftijden voor, vaker bij vrouwen dan bij mannen. Het is geen erfelijke ziekte, maar wel komt RA soms voor bij meerdere leden uit een familie.

RA wordt gezien als een aandoening waarbij een wisselwerking bestaat tussen genen en omgevingsinvloeden. Wat betreft de omgevingsinvloeden zijn er aanwijzingen voor invloed van roken, blootstelling aan respirabel kwarts en virale invloeden.

Opzet van het systematisch literatuuronderzoek

De onderzoekers hebben gezocht naar alle gepubliceerde epidemiologische studies over het verband tussen beroepsmatige blootstelling aan respirabel kwarts (free crystalline silica -FCS) en het daaropvolgend ontwikkelen van reumatoïde artritis (RA). Ook is een meta-analyse uitgevoerd met relevante onderzoeken. Er is gezocht in Pubmed en Embase naar artikelen gepubliceerd tussen 1960 en November 2019 in elke taal. Ook is via de referentielijsten handmatig gezocht naar aanvullende relevante artikelen. Uiteindelijk zijn 12 studies opgenomen in de meta-analyse (7 case-control en 5 cohort studies). Odds risico’s met bijbehorend 95% betrouwbaarheidsinterval zijn berekend met random effect meta-analyse. De details over de methodologie zijn na te lezen in het vrij toegankelijk artikel.

Uitkomsten

De eerste meta-analyse waarbij gekeken is naar het RA-risico bij werkenden blootgesteld aan respirabel kwarts levert een Odds Ratio (OR) op van 1,94 (95% BI 1,46-2,58). Het risico is dus bijna verdubbeld ten opzichte van niet aan kwarts blootgestelde werknemers.

In de verdere analyse is gekeken naar de aanwezigheid van auto-antilichamen al dan niet gecombineerd met roken. Als een of meer van die auto-antilichamen wordt aangetroffen in het bloed, spreekt men van seropositieve RA. Dit is gedaan omdat algemeen wordt aangenomen dat de aanwezigheid van auto-antistoffen een prognostisch belangrijk gegeven is. Specifiek is gekeken naar:

• Anti-RF ofwel Reumafactor – dit is een auto-antilichaam dat zich richt tegen bepaalde zelf aangemaakte antistoffen (Immuunglobuline G). Bij ongeveer 80 procent van de patiënten met reumatoïde artritis is de reumafactor in het bloed aanwezig; bij 20 procent van de patiënten dus niet. Daarnaast kan de reumafactor ook bij andere reumatische ontstekingsziektes aanwezig zijn, zoals bij Sjögren’s syndroom, SLE of systemische sclerose.
• Anti-ACPA – dit is een Anti-CCP-antistof dat zich richt tegen bepaalde lichaamseigen eiwitten: cyclische gecitrullineerde peptiden (CCP). Sterk verhoogde anti-CCP-antistoffen zijn kenmerkend voor de diagnose reumatoïde artritis en/of een aankondiging van de ontwikkeling van deze aandoening in de toekomst. Antistoffen kunnen al jaren voordat klachten ontstaan, aantoonbaar zijn. Ongeveer 60 procent van de reumatoïde artritis-patiënten heeft anti-CCP-antistoffen. Roken verhoogt de kans op anti-CCP-antistoffen (en daarmee de ontwikkeling van reumatoïde artritis). Daarnaast is bijvoorbeeld erfelijke aanleg belangrijk voor de aanmaak van anti-CCP-antistoffen.

Dit leverde de volgende uitkomsten op:

• risico op RA bij blootgestelden die seropositief zijn: OR 1,74, 95% BI 1,35–2,25
• risico op RA bij blootgestelden die seronegatief zijn: OR 1,23, 95% BI 1.06–1.4
• risico op RA bij blootgestelden die seropositief zijn en roken: OR 3,30, 95% BI 2,40–4,54

Conclusie van de onderzoekers

De onderzoekers concluderen dat het aantal studies naar de relatie tussen blootstelling aan respirabel kwarts en reumatoïde artritis nog schaars zijn en de verschillen tussen studieopzet en kwaliteit zijn groot. Vooral de manier waarop de blootstelling wordt beoordeeld is zo verschillend dat dit de betrouwbaarheid van de uitkomsten beperkt. Toch bevestigen de resultaten de hypothese dat er verband is tussen blootstelling aan respirabel kwarts en reumatoïde artritis, waarbij roken het risico flink lijkt te vergroten.

Bronnen

Reuma Nederland

Morotti, A., Sollaku, I., Franceschini, F. et al. Systematic Review and Meta-analysis on the Association of Occupational Exposure to Free Crystalline Silica and Rheumatoid Arthritis. Clinic Rev Allerg Immunol (2021). https://doi.org/10.1007/s12016-021-08846-5