Seleen of selenium is een scheikundig element met symbool Se en atoomnummer 34. Het is een grijs niet-metaal met bijzondere eigenschappen zoals het omzetten van licht in elektriciteit. Het wordt daarom onder meer gebruikt in de de elektronicasector. Maar ook in bijvoorbeeld de glasindustrie en in de rubberproductie. Het vormt ook een bestanddeel van antiroos shampoo.

Seleen of selenium is ook bekend als nuttig en belangrijk sporenelement. Het is een antioxidant en zou vergiftiging met zware metalen minder ernstig maken. Seleen is ook van belang voor een goede weerstand, voor de ontwikkeling van de zaadcellen en voor gezond haar.

Hoe krijgen we selenium binnen?

Het is in bijna alle voedingsmiddelen aanwezig, waarbij het gehalte in plantaardige producten afhangt van de hoeveelheid seleen in de bodem. Granen zijn over het algemeen rijker aan seleen dan groenten. Verder zit het in orgaanvlees (zoals lever en nier), vis en schelpdieren en paranoten bevatten veel seleen.

Wie googelt op selenium komt eerst terecht bij verkopers van supplementen en bij toepassingen in diëten door bijvoorbeeld paranoten. Hier wordt sporadisch gewaarschuwd voor een overmaat aan selenium, met name door het vaak en veel eten van deze noten die als super food bekend staan. Het kan echter ook op andere manieren mis gaan en dat kan zelfs fataal aflopen, zoals blijkt uit onderstaande casus.

Fatale blootstelling bij verwerken aminozuur

Een 30-jarige man werkt in de productie van vitaminen en supplementen. Hij moet tijdens het werk 10,5 gram L-selenomethionine – een aminozuur – afwegen en draagt daarbij een veiligheidsbril en handschoenen. Bij het openen van de zak container wordt het witte poeder naar hem toe geblazen en komt op zijn kleding en huid. Hij ademt het poeder ook in. Deze poederbesmetting wordt niet verwijderd. De man klaagt daarna al snel over misselijkheid en duizeligheid en hij gaat naar huis. Zijn vrouw haalt hem op en eenmaal thuis verwijdert hij de kleren en doucht enkele keren.

Zijn klachten nemen toe met braken, kortademigheid en zwaktegevoel en circa vier uur na het incident brengt zijn vrouw hem naar de spoedeisende hulp. Hij wordt direct naar een ander ziekenhuis gebracht en opgenomen. Zijn vrouw heeft het veiligheidsinformatieblad van L-selenomethionine meegenomen. Hij heeft een snelle hartslag, lage bloeddruk en een zuurstofpercentage van 75% met een snelle ademhaling bij opname. Om hem heen hangt een sterk “chemische geur”. De toegediende naloxon heeft geen effect. Ondanks intensieve behandeling met onder meer zuurstof en diverse corrigerende infusen gaat hij snel achteruit en overlijdt 20 minuten later.

Post mortem onderzoek laat uitgebreide chemische letsels zien in longen, slokdarm en maag. Bloed en urineonderzoek toont torenhoge concentraties selenium.

Andere gevallen van vergiftiging

De auteurs die deze casus recent hebben gepubliceerd (zie artikel hieronder) geven een overzicht van nog tien andere fataal afgelopen vergiftigingen, voor een belangrijk deel door het expres innemen van selenium houdende producten zoals ‘gun blue’ (een product om wapens mee te onderhouden). Ze stellen dat het hier beschreven geval het eerste is met een organische selenium verbinding.

Het zou kunnen dat deze organische verbindingen nog gemakkelijker in het lichaam worden opgenomen, vergelijkbaar met organische verbindingen van bijvoorbeeld zware metalen als arseen en lood. Verder lijkt 10 gram weinig, maar als je bedenkt dat de aanbevolen dagelijkse dosis in microgrammen wordt uitgedrukt, is dat toch een enorme hoeveelheid. Daarbij is ongetwijfeld weinig bekend over de opname bij inhalatie. Op basis van zijn bloed en urinewaarden moet hij een relatief hoge blootstelling hebben gehad.

Gevaar van patient voor de omgeving

In het artikel wordt verder ingegaan op de maatregelen die de spoedeisende hulp neemt rondom deze patiënt. Omdat niet echt duidelijk is of hij niet nog besmet is met de toxische stof, wordt de eerste hulp gesloten en de betrokken medewerkers uitgebreid ontsmet. Gezien de chemische geur die om de patiënt hangt een begrijpelijke reactie, al blijkt bij analyse achteraf dat dit niet echt nodig was omdat hij thuis al gedoucht had.

Bron

Henry A. Spiller, Judd P. Shelton & Alexandra R. Funk (2020): Fatal occupational selenomethionine poisoning with hazmat response: a case report, Toxicology Communications, DOI: 10.1080/24734306.2020.1731066