We slapen met z’n allen steeds minder en dat is slecht voor de gezondheid en voor ons welbevinden. Een lange periode zonder slaap – slaaponthouding – kan leiden tot cognitieve problemen en psychologische klachten varierend van stemmingswisselingen tot hallucinaties. Veel mensen hebben problemen met slapen en het is ook in het werk een risico, met name door onregelmatige werkuren.

• 

• 

Nederlandse en Australische onderzoekers willen het psychopathologische effect van slaaponthouding bij gezonde volwassenen onderzoeken door middel van systematisch literatuuronderzoek. Ze hebben in de literatuur studies geselecteerd die het effect van slaaponthouding gedurende minimaal 24 uur tot maximaal 264 uur (11 dagen) hebben bestudeerd. Ze letten daarbij vooral op het optreden van waarnemingsstoornissen en hallucinaties.

De zoektocht in de literatuur leverde 444 artikelen op waarvan er na selectie 21 overbleven van studies waaraan 760 mensen hebben deelgenomen. De meer recente studies omvatten slaaponthouding tot maximaal twee doorwaakte nachten omdat langere slaaponthouding onethisch wordt geacht. De effecten van langere slaaponthouding komen dus uit oudere studies.

Korte samenvatting van de resultaten

Slaaponthouding resulteert een een breed scala aan waarnemingsstoornissen en andere symptomen. Visuele waarnemingsproblemen komen het meest voor, maar andere lichaamssensaties, stemmingswisselingen, moeite met denken, dissociatie, wanen en disorientatie komen ook geregeld voor. Het optreden van de symptomen is duidelijk tijdafhankelijk en nemen snel toe naarmate de tijd zonder slaap langer wordt. De meeste symptomen verdwijnen weer na herstelslaap, maar sommige deelnemers bleven nog dagen en soms zelfs weken klachten ondervinden.

De invloed van slaaponthouding op waarnemingsstoornissen, hallucinaties en andere symptomen

Waarnemingsstoornissen en hallucinaties komen in 20 van de 21 studies voor en dit is in lijn met wat al eerder in bevolkingsonderzoeken is gevonden. Hallucinaties zijn dus een direct gevolg van slaaponthouding en zijn meestal (circa 90%) visueel van aard, al komen ook lichaamssensaties (52%) en auditoire hallucinaties (33%) geregeld voor. Klachten die naar voren komen zijn vervorming van kleur, grootte, diepte en afstand, illusies (gewonen voorwerpen en geluiden worden verkeerd geidentificeerd) en dingen zien die er niet zijn (hallucinaties).

Andere gevolgen van slaaponthouding waren stemmingswisselingen (76%), verward denken en geheugenverlies (66%), dissociatie en depersonalisatie (52%), wanen (40%) en verstoring van het gevoel voor tijd (20%). Deze symptomen waren niet continu aanwezig, maar kwamen in golven. Deze resultaten onderschijven eerder onderzoek dat liet zien dat slaaponthouding de cognitieve functies aandacht, concentratie en geheugen beinvloedt en kan leiden tot een negatieve stemming en depressie, angst en spanningsklachten.

Naarmate de slaaponthouding langer is neemt het risico op een psychose toe. De volgorde waarin de symptomen optreden is min of meer hetzelfde in alle studies. De eerste 24 uur van slaaponthouding geeft weinig klachten met eventueel wat waarnemingsproblemen en toegenomen angst en geirriteerdheid. Na 48 uur slaaponthouding treden duidelijke psychologische en waarnemingsproblemen op. De visuele klachten beginnen met vervormingen en daarna treden illusies en weer later hallucinaties op. Lichaamssensaties en auditoire hallucinaties volgen daarna, zodat op de derde dag zonder slaap alle vormen optreden. Na vijf dagen zonder slaap ontstaat zo een beeld van een acute psychose of een delier.

Herstel van symptomen door slapen

Wanneer gezonde volwassenen na slaaponthouding weer normaal gaan slapen, herstellen de klachten over het algemeen volledige (82%). In vijf studies waren er individuele deelnemers die aanvankelijk nog klachten bleven houden, onder meer verwardheid, negatieve stemming en waandenkbeelden. Mogelijk was dat het gevolg van al bestaande mentale problemen voor de studie.

Overeenkomsten en verschillen met psychiatrische en andere aandoeningen

Slaaponthouding van twee nachten creeert krachtige hallucinaties die meer lijken op de waarnemingsstoornissen bij oogziekten of bij de ziekte van Parkinson dan op die van psychotische aandoeningen zoals schizofrenie. Bij slaaponthouding worden lichaamssensaties en vervormingen gerapporteerd en ook zeldzamere vormen zoals het verschijnen en verdwijnen van voorwerpen. Na 3-4 dagen zonder slaap komen vooral auditoire hallucinaties voor. Ook rapporteren deelnemers droomachtige situaties.

Flavie Waters, Vivian Chiu, Amanda Atkinson, and Jan Dirk Blom Severe Sleep Deprivation Causes Hallucinations and a Gradual Progression Toward Psychosis With Increasing Time Awake Frontiers in Psychiatry 1 July 2018 | Volume 9 | Article 303

Lees verder

Slapen we wel genoeg uren per nacht?

Slapen en de invloed ervan op de gezondheid

Series Navigation

<< Slaap en de invloed ervan op de gezondheid