Wie in Nederland probeert te achterhalen hoeveel mensen jaarlijks letsel aan het hoofd en/of aangezicht oplopen in hun werk, vindt geen cijfers. Werkgerelateerd hoofdletsel is geen categorie in de verder wel informatieve Monitor arbeidsongevallen 2021. Hoewel dergelijke ongevallen vaak gemeld zouden moeten worden, is het niet zo dat dat altijd gebeurt.
In landen met een wettelijk verplichte ongevalsverzekering zijn veel meer gegevens beschikbaar. Recent verscheen een interessante Finse studie naar werkgerelateerd hoofdletsel (Heimonen et al. 2023). Het doel van deze studie is om de risico’s en factoren te bestuderen die leiden tot werkgerelateerd hoofdletsel in verschillende economische sectoren. Dit geeft mogelijk handvaten voor preventie.
Voorkomen van werkgerelateerd hoofdletsel
Definitie van bedrijfsongeval
“Bedrijfsongeval” of “arbeidsongeval” is een ongeval dat plaatsvindt tijdens het uitoefenen van een beroep of tijdens het uitvoeren van werkzaamheden in het kader van een beroep. Het kan een ongeval zijn dat leidt tot lichamelijk of mentaal letsel en verzuim van drie daten of meer. Het kan een ongeval zijn met letsel, ziekte of overlijden. Aldus de definitie van de EWAS (European Statistics on Accidents At Work) uit 2013. In 2018 ging het in 6% van alle bedrijfsongevallen in de Europese Unie om hoofdletsel. Maar bij de fatale bedrijfsongevallen gaat het in 24% om hoofdletsel. Ook is vaak sprake van blijvende beperkingen na hoofdletsels.
In Finland, een land met een beroepsbevolking van circa 2,5 miljoen, is het aantal hoofdletsels de laatste jaren min of meer constant met circa 16.000 gevallen per jaar (gegevens over 2010-2017). De onderzoekers willen deze nader onderzoeken om handvaten voor preventie te vinden. In verschillende industriële sectoren is gekeken naar het voorkomen van hoofdletsels en naar de oorzaken die aanleiding waren voor hun ontstaan.
Methodologie
Deze studie is uitgevoerd in een register van de ongevalsverzekering (een nationaal systeem van wettelijke verzekering). Hierbij zijn gegevens van 20 industriële sectoren geanalyseerd met gebruikmaking van de ESAW-classificatie codes. Het register heeft informatie over verschillende ESAW-variabelen die de situatie beschrijven waarin de bedrijfsongevallen plaats hebben gevonden. Om het risicoprofiel per sector te schetsen is de jaarlijkse ongevalsdichtheid berekend: de jaarlijkse incidentie van hoofdletsel per 1000 verzekeringsjaren.
Ook is er informatie over de lichaamsdelen die gewond zijn geraakt (zoals hoofd, nek, rug, borst, organen, armen, handen, benen en voeten). In de studie naar hoofdletsels zijn meegenomen de codenummers 11. hoofd, hersenen, hersenzenuwen en bloedvaten; 12. aangezicht; 13. ogen; 14 oren; 15. tanden; 18 hoofd, meerdere plekken aangedaan; en 19 hoofd, geen andere aanduiding.
Resultaten
Tussen 2010 en 2017 zijn 37.986 werkgerelateerde hoofdletsels opgenomen in het register. Na uitsluiten van ongevallen in woon-werkverkeer (2669) en vrije tijd (2418) zijn 32.898 bedrijfsongevallen met hoofdletsel in de studie opgenomen. In ruim tweederde (69,6%) van de gevallen betrof het mannen.
Ongevalsdichtheid
De jaarlijkse ongevalsdichtheden laten door de jaren heen een sterk gevarieerd risicoprofiel zien over de 20 sectoren. Sommige sectoren, zoals de bouwnijverheid, heeft een consistent hoogrisicoprofiel voor hoofdletsel. De incidentie per 1000 verzekeringsjaren was hier met 15,7% het hoogst. In andere hoogrisico-industrieën zoals de mijnbouw varieert het profiel meer per jaar. In andere sectoren is het risicoprofiel consistent laag zoals bijvoorbeeld in informatie en communicatie.
Lokalisatie
Bij werkgerelateerd hoofdletsel komen letsels van de ogen (49,6%) het meest voor, gevolgd door hersenen, hersenzenuwen en bloedvaten (21%) en aangezicht (18%). Oogletsels kwamen vooral voor in de bouw (70,4%) en in productiebedrijven (66,2%), terwijl in de gezondheidszorg en sociaal werk dit veel lager was (25,3%). In de gezondheidszorg kwamen letsel van hersenen, hersenzenuwen en bloedvaten vaker voor (32,5%), evenals aangezichtsverwondingen (29%). Deze kwamen in bouw en industrie minder voor.
Specifieke activiteiten
De meest voorkomende specifieke activiteiten (ESAW-codes) in verband met werkgerelateerde bedrijfsongevallen zijn beweging, het werken met objecten en werken met handgereedschap. In de bouw kwam het grootste risico op hoofdletsel van werken met handgereedschap met een relatief risico van RR = 2,23 (95% BI 2,14–2,32). In de productie-industrie gaat het om het bedienen van machines met een RR = 3,32 (95% BI 3,01–3,66) en het werken met handgereedschap met een RR = 1,99 (95% BI 1,91–2,07).
In de gezondheidszorg en sociaal werk komen deze oorzaken nauwelijks voor en gaat het eerder om beweging (RR = 1,85 met 95% BI 1,78–1,92), aanwezigheid (RR = 2,65 met 95% BI 2,40–2,91) en overige activiteiten niet nader omschreven (RR = 2,80, 95% CI 2,30–3,40).
Ongevalstype
Wat betreft het type ongeval komen botsingen met bewegende delen en getroffen worden door vallende objecten het meest voor, gevolgd door contact met gevaarlijke stoffen en botsing met stilstaande objecten. Maar in de gezondheidszorg en sociaal werk gaat het vooral om contact met gevaarlijke stoffen (in neus, mond of via inademing) met een RR = 13,48, 95% BI 10,29–17,66) en om bijten, schoppen, slaan met een RR = 8,40 (95% BI 7,79–9,07) ten opzichte van andere sectoren.
Ongevalsoorzaak
De meest voorkomende oorzaak van bedrijfsongevallen in de bouw en industrie leidend tot hoofdletsel zijn onverwachte gebeurtenissen zoals overstromen, kantelen, lekkages, verdamping etc. In de gezondheidszorg en het het sociaal werk gaat het vaker om shock, angst, geweld, agressie, dreiging (negen keer hoger dan in de bouw en industrie). Ook elektrische problemen, explosie en brand komen in deze sectoren vaker voor (viermaal).
Conclusie
Er is een met name sprake van een hoge incidentie van werkgerelateerd hoofdletsel in de bouw- en verwerkingsindustrie. Maar ook de gezondheidszorg en sociaal werk kampen daarmee waarbij geweld een belangrijke risicofactor is. Aandacht voor de specifieke omstandigheden van het letsel is belangrijk voor preventie en daarbij kun je denken aan informatie over de sekseverdeling, de aard van het werk en de werkplek.
Bron:
Heimonen, A., Nousiainen, K., Lassila, H. et al. Work-related head injury and industry sectors in Finland: causes and circumstances. Int Arch Occup Environ Health (2023). https://doi.org/10.1007/s00420-022-01950-9
Ook lezen: