Kunnen veranderingen op een gewoon ECG, bijvoorbeeld een QT-verlenging een vroege aanwijzing zijn voor mogelijke hartklachten op termijn? En kunnen we zo meer zicht krijgen op werkstress als oorzaak voor hartklachten. Italiaans onderzoek levert een klein steentje voor het beantwoorden van die vraag.

Pas op je hart! Die waarschuwing hoor je nogal eens als iemand zich erg opwindt. Bij veel mensen leeft het idee dat stress en dus bijvoorbeeld ook werkstress, kan bijdragen aan het ontstaan van hartklachten. Gek genoeg is er niet echt veel bekend over de invloed van stress en met name werkstress op het hart.

Afgelopen jaren kwam je in de krant verhalen tegen van mensen die na een periode van grote stress hartklachten kregen. Een goede verklaring met wetenschappelijke onderbouwing kregen zij vaak niet als zij naar een mogelijk verband vroegen. Zie bijvoorbeeld dit verhaal in de Volkskrant uit 2018 ‘We moeten patiënten beter uitleggen dat stress ziekmakend kan zijn’

Autonome disbalans

Het komt erop neer dat er wel aanwijzingen zijn dat werkgerelateerde stress kan bijdragen aan het risico op hart en vaatziekten. Maar de onderliggende mechanismen zijn niet volledig duidelijk. Waarschijnlijk draait het om de samenwerking tussen het autonome zenuwstelsel en de hypothalamus – hypofyse – bijnier as. Om een indruk te krijgen over de balans tussen deze twee systemen kan worden gekeken naar bijvoorbeeld de hartritme-variabiliteit. Dat vraagt een meting over langere tijd.

Daarnaast wordt ook gebruikt gemaakt van het QT-complex op het ECG. Veranderingen in dit complex geven een indicatie over de disbalans van de autonome regulatie van het hart. Dat weten we met name vanuit het onderzoek naar de invloed van onregelmatige werkuren en ploegendienst.

QT-verlenging voor vroege signalering

Italiaanse onderzoekers (Lecca et al. 2019) hebben een mogelijk verband tussen QT-verlenging en het blootstaan aan werkstress recent bij mannen onderzocht. Ze wilden vooral weten of QT-verlenging wellicht bruikbaar is voor vroege signalering van het risico op hart- en vaatziekten bij werkstress.

Aan het onderzoek namen 486 mannen deel, circa de helft van het personeel van een bedrijf in de luchtvaartlogistiek. De deelnemers waren verantwoordelijk voor het testen van communicatie en veiligheidssystemen op twee locaties in Sardinië. Mensen met pre-existente hart- en vaataandoeningen en gebruik van mogelijk verstorende medicatie, werden van deelname uitgesloten. Verder werd rekening gehouden met onregelmatige werkuren. In de groep waren drie schema’s voor werkuren: alleen werken overdag, ploegendienst met diensten van 12 uur en ploegendienst met diensten van 24 uur (gevolgd door 96 uur rust).

Periodiek Medisch Onderzoek

Tijdens een periodiek medisch onderzoek in 2015-2016 is bij de deelnemers een ECG gemaakt. Hierop is gekeken naar het voor hartfrequentie gecorrigeerde QT (QTc) interval en zijn verschillende andere demografische en klinische gegevens verzameld. Ook vulden de deelnemers enkele gevalideerde vragenlijsten in van de door de Britse Health and Safety Executive (HSE) ontwikkelde methode om werkstress in kaart te brengen.

De QTc waarden zijn in multivariate regressie analyse vergeleken met door Karasek omschreven categorieën: job control, job demand en job support. Kort omschreven of sprake is van namelijk actieve/passieve functies, lage stress/hoge stress functies en de aan- of afwezigheid van ondersteuning in de functie.

Het bleek dat QTc-verlenging alleen aanwezig is bij werknemers die op een specifieke plek werkten, waar het niveau van werkstress hoog was. Naarmate zij echter meer lichaamsbeweging en fysieke inspanning leverden, was het effect kleiner. Deze fysieke activiteit had dus een gunstig effect op de QTc verlenging. Er werd geen verband gevonden tussen QTc-verlenging op het ECG en werk ingedeeld in de Karasek categorieën van job control, job demand en job support.

De onderzoekers concluderen dat de studie aanwijzingen geeft voor subklinische effecten van werkgerelateerde stress op de autonome regulatie van de hartfunctie. Maar meer onderzoek is nodig om te onderzoeken hoe de combinatie van werkomstandigheden en life-style de autonome hartfunctie beïnvloedt.

Begrippenlijst

Het QT-interval duurt vanaf het begin van het QRS-complex (zie boven) tot het einde van de T-golf.

De QT-tijd geeft aan hoe lang het duurt tot de ventrikels zijn gerepolariseerd en dus weer klaar zijn voor een nieuwe hartslag. De normaalwaarde voor de de hartslag gecorrigeerde QT-tijd (QTc) is korter dan 450 ms voor mannen en korter dan 460 ms voor vrouwen

Bronnen

Lecca, L. I., Portoghese, I., Mucci, N., Galletta, M., Meloni, F., Pilia, I., Marcias, G., Fabbri, D., Fostinelli, J., Lucchini, R. G., Cocco, P., & Campagna, M. (2019). Association between Work-Related Stress and QT Prolongation in Male Workers. International journal of environmental research and public health, 16(23), 4781. https://doi.org/10.3390/ijerph16234781

Werkbaar werk en de jobtypes van Karasek
Analyse-oefeningen op basis van de Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2016
Brussel, december 2018
Ria Bourdeaud’hui, Frank Janssens, Stephan Vanderhaeghe

Lees ook: 24-uursdienst beïnvloedt op het hart