Sinds jaar en dag zijn er vragen over de risico’s van tonerstof van allerlei die in contact komen met tonerstof. Het gaat dan om werknemers die naast een kopieermachine of printer werken of zelf veel moeten kopiëren of printen. Over het algemeen is het mogelijk hen gerust te stellen over mogelijke gezondheidseffecten van tonerstof. Niettemin is het beter bij grote volumes in kopieerwerk of printen dit in een aparte ruimte te doen, die voorzien is van goede ventilatie. In de arbocatalogussen voor kantoorwerk staat hier het een en ander over.
Risicovolle stoffen in tonerstof
Het Arboportaal van de rijksoverheid geeft aan dat tonerstof verschillende risicovolle stoffen (ozon, carbon black, stikstofdioxide) bevat. Maar ook dat bij de moderne kopieerapparatuur de kans op overschrijding van de (Duitse) grenswaarden zeer klein is. Op de site van de vereniging van arbeidshygiënisten is een handzaam document over de risico’s van printers en kopieermachines in te zien.
Toners voor de laserprinter bevatten dus koolstof (elementair en organisch) voor de zwarte kleur. Verder benzimidazolon verbindingen voor geel, quinacridon verbindingen voor rood of magenta en koper ftalocyanine voor blauw. Naast deze pigmenten bevatten ze ook nanodeeltjes van metalen en metaaloxiden. Gemiddeld zijn deze nanodeeltjes 5 tot 10 micron groot en daarom kunnen ze diep in de long binnendringen. Onderzoek bij ratten laat zien dat blootstelling aan deze nanodeeltjes kan leiden tot een chronische ontstekingsreactie in de longen.
Fijnstof
Printers en kopieermachines stoten relatief veel fijnstof uit en dat is slecht voor de longen. Dat geldt vooral wanneer je hiermee veel in aanraking komt, bijvoorbeeld omdat je onderhoud pleegt aan printers en kopieermachines of fulltime in een kopieerbedrijf werkt, zou je klachten kunnen krijgen. Het fijnstof kan leiden tot een allergische reactie waardoor je last kan krijgen van geïrriteerde luchtwegen, huidproblemen of tranende ogen. Maar bij beperkt gebruik of in een normale kantooromgeving is de kans op deze klachten klein.
Ondanks het relatief lage risico, kan in bepaalde omstandigheden en wellicht bij bepaalde mensen toch sprake zijn van gezondheidsschade. Dat blijkt bijvoorbeeld uit een recent verschenen artikel over twee gevallen van ongewone stoflongen bij medewerkers van een kopieerwinkel (print shop).
Zeldzame gevallen van ILD
Deze zeldzame gevallen van interstitiële longaandoeningen (ILD) zijn opgespoord via een zoektocht in een medisch archief. Ze zochten naar gevallen van interstitiële pneumonitis met reuzencellen. Over een periode van 30 jaar (1987 – 2018) bleek het te gaan om twee gevallen met blootstelling aan toner- en papierstof: een man van 53 en een vrouw van 59, die beiden hadden gewerkt in een kopieerwinkel.
Cases 1 – De man (53) was kortademig en hoestte sinds een aantal maanden. Hij had 5-6 jaar gewerkt bij een winkel waar folders werden gedrukt voor overheidsinstanties. Het papier werd ter plekke gesneden en de machines daarvoor raakten vaak verstopt, wat bij het verhelpen vaak tot veel stof leidde. Toner werd een aantal keren per dag in poedervorm handmatig toegevoegd. Er was weinig ventilatie in de winkel en aan het eind van de dag zat hij zelf doorgaans onder het stof. Hoewel hij in de voorgeschiedenis ook ander blootstelling bleek te hebben gehad, was er geen sprake van (hard)metaalstof dat de interstitiële longaandoening zou kunnen verklaren. Hij had nooit gerookt en had geen andere aandoeningen die zijn klachten zouden kunnen verklaren.
Tweede geval
Casus 2 – De vrouw (59) had sinds vijf jaar last van astma en werd met inhalatiesteroïden behandeld. Ze had geen klachten, maar bij beeldvormend onderzoek bleek ze een interstitiële longaandoening te hebben. Ze was sinds vier jaar met pensioen, maar had daarvoor als schoonmaakster gewerkt en de laatste 9 jaar in een kopieerwinkel. Hier was ze verantwoordelijk voor het hervullen van toner cartridges in een slecht geventileerde ruimte. Er was geen sprake van blootstelling aan (hard)metaalstof. Ze had nooit gerookt.
Bij beiden blijkt zowel bij radiologische onderzoek als een longbiopsie sprake van een interstitiële longaandoening, waarvoor ook bij verder onderzoek geen andere oorzaak wordt gevonden dan blootstelling aan toner- en papierstof. De onderzoekers raden aan om de blootstelling in kopieerwinkels terug te dringen door goede ventilatie en eventueel gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen.
Interstitiële longaandoeningen
Interstitiële pneumonitis met reuzencellen is een van de 150 vormen van interstitiële longaandoeningen (ILD). Hierbij zijn meestal beide longen aangetast, waarbij er ontsteking en/of bindweefselvorming kan optreden in het longweefsel rondom de longblaasjes (alveoli). Dit verslechtert de functie van de longen, maakt dat de longen minder zuurstof kunnen opnemen en minder koolzuur uitscheiden en het beschikbare longvolume neemt af, omdat de long stijver wordt. Hierdoor ontstaan onder andere klachten van benauwdheid en/of hoesten.
Bij deze aandoeningen spelen zowel genetische als omgevingsfactoren een rol. Over mogelijke risico’s op het gebied van leefstijl, milieu en arbeid is nog weinig bekend. Een uitzondering daarop betreft al dan niet beroepsmatige blootstelling aan:
- pneumoconiosen:
- asbest (asbestose)
- kwarts in bouwstof, natuursteen, keramiek, composiet (silicose)
- berylliose (beryllium)
- talcose (talk)
- HMLD hard metal lung disease (een combinatie van wolfraam en cobalt)
- extrinsieke allergische alveolitis
- micro-organismen en schimmels (duivenhouders, champignonkwekers)
- bronchiolitis obliterans
- formaldehyde
- diacetyl (voedingsmiddelenindustrie)
In Nederland doet onder meer het Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Longaandoeningen (NKAL) onderzoek naar beroepsgebonden oorzaken van ILD.
Bron
Sarwate, M, Vrbenska, A, Cummings, K, Tazelaar, HD. Unusual pneumoconiosis in two patients with heavy print toner, and paper dust exposure. Am J Ind Med. 2020; 1– 7. https://doi.org/10.1002/ajim.23147
Lees ook